________________
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
(૫) થૂંક, મળમૂત્ર જેવી ઉત્સર્જન ક્રિયાઓ કરતી વખતે જીવોને ખલેલ ન પહોંચે તેની કાળજી રાખવી ઃ પારિષ્ઠા વ્યુત્સર્ગ પાનિકા સમિતિ. ૩. ધર્મ (Reighteousness) : આ પ્રવૃત્તિઓ દૃઢ કરવા માટે વ્યક્તિ
ધર્મના દસ નિયમો પાળે છે. તે દસ ધર્મ છે.
८८
દસ ધર્મ ઉત્તમ ક્ષમા : ક્રોધ ન કરવો, સહિષ્ણુતા, પૂર્ણ ધૈર્ય ઉત્તમ માર્દવ : વિનમ્રતા, અભિમાન ન કરવું. ઉત્તમ આર્જવ : સરળતા, છળ-કપટ/માયા નહિ. ઉત્તમ સત્ય : સત્યના ગુણની પરિપૂર્ણતા.
ઉત્તમ શૌર્ય : પવિત્રતા, લોભનો અભાવ.
ઉત્તમ સંયમ : ઇંદ્રિય અને પ્રાણીઓ પ્રત્યે નિગ્રહ-ભાવ
ઉત્તમ તપ : બાહ્ય અને અંતરંગ તપનો અભ્યાસ
ઉત્તમ ત્યાગ : ચેતન અને અચેતન પરિગ્રહોનો ત્યાગ
ઉત્તમ અકિંચન્ય ઃ સ્વકીય અને મમત્વ-બુદ્ધિનો ત્યાગ, અપરિગ્રહ ઉત્તમ બ્રહ્મચર્ય : સ્ત્રી સંબંધી ગુણ-સ્મરણ, કથા-શ્રવણ, સંસર્ગ આદિનો
ત્યાગ.
૪. અનુપ્રેક્ષા (Reflections) : વારંવાર જેનું માનસિક ચિંતન થાય છે તેને અનુપ્રેક્ષા કહે છે. અનુપ્રેક્ષા બાર પ્રકારની છે.
પ્રણાલીગત અભિગમથી તે નકારાત્મક જણાય પરંતુ ચિત્રભાનુ (૧૯૮૧)એ તેમને વધુ હકારાત્મક રીતે દર્શાવી છે. અહીં આપણે બંને અભિગમને સાંકળી લઈશું. બાર અનુપ્રેક્ષાઓ નીચે પ્રમાણે છે :
(૧) વ્યક્તિની આજુબાજુનું બધું નાશવંત છે, પણ તેમાંયે બદલાતા રહેતા શરીરમાં એક આત્મા જ અપરિવર્તનશીલ, કાયમ છે : અનિત્યત્વ
(૨) મૃત્યુ સામે આપણે અસહાય, અશરણ છીએ, પરંતુ એક આંતરિક
