Page Text
________________
જાનવર મરે તો તેમને વાંધો નથી. અર્થાત્ સો બકરાં મારવા કરતાં એક હાથીને મારે તે પણ અહિંસાની ક્રિયા છે. આમ અહિંસામાં સાર્વભૌમ સિદ્ધાંત મૂક્યો નથી. વળી તેમના મતથી મરેલા જાનવરનું માંસ ખાવામાં હિંસા નથી. આ રીતે તેમણે માંસાહાર અને અહિંસા છૂટાં પાડી દીધાં. જેના પરિણામે લગભગ બધા જ બૌદ્ધ સાધુઓ માંસાહારી છે અને એ જ રીતે કરોડો બૌદ્ધધર્મીઓ માંસાહાર કે હિંસાથી મુક્ત થઈ શક્યા નથી.
મહાત્મા ગાંધીજી અહિંસાનું અવલંબન લઈ આઝાદીની લડાઈ લડ્યા, પરંતુ તેઓએ અહિંસાનો એક સાધન તરીકે ઉપયોગ કર્યો. આ અહિંસાનો સ્વરક્ષા માટે ઉપયોગ કરવા માટે સત્યાગ્રહ જોડવામાં આવ્યો. સત્યાગ્રહ અહિંસક સાધન છે તેમ બતાવ્યું. જ્યારે સત્યાગ્રહ એક પ્રકારની સૂક્ષ્મ હિંસા છે. બીજાના મન ઉપર દબાણ લાવી કાર્ય સિદ્ધ કરવું તે સત્યાગ્રહનું રહસ્ય છે. ગાંધીજીએ શાકાહાર માટે પૂરું જોર આપ્યું અને શુદ્ધ જીવન સાથે અહિંસાને જોડી, પરંતુ રાજકીય દૃષ્ટિએ તેમણે અહિંસાથી ક્રૂર લોકોને વશમાં લેવા માટે જે પ્રયોગ કર્યો તે સફળ ન થયો અને જલિયાવાલા બાગ જેવા ભયંકર પ્રસંગો ઉભવ્યા. ત્યાં હિંસાનું મોટું તાંડવ થયું. દેશના ભાગલા પાડ્યા એ પણ એક હિંસક કૃત્ય બની ગયું. સાક્ષાત હિંસાને રોકવા માટે અથવા અહિંસાને રાજ્યનીતિમાં જોડવા માટે જે પ્રયાસ થયો તે ભયંકર હિંસાનું કારણ બની ગયો. મહાવીરની સાર્વભૌમ અહિંસા: - ભગવાન મહાવીરે જે અહિંસાનો ઉપદેશ આપ્યો તે સાર્વભૌમ અહિંસા હતી. તેમાં પ્રાણીમાત્રના જીવનનું સમાન મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમણે નાનામાં નાના જીવથી લઈ મોટા પ્રાણી સુધી તમામ જીવોને જરાપણ ઉપદ્રવ ન કરવો તેવી અહિંસાની વ્યાપક વ્યાખ્યા કરી. તેમણે વ્યવહારમાં જરાપણ બાંધછોડ કરી ન હતી. તેમજ વધારે જીવોની રક્ષા માટે થોડા જીવોનું બલિદાન આપવું, તેવું કોઈ ગણિત કર્યું ન હતું. વળી તેમણે અહિંસાને ફક્ત હિંસાથી દૂર રાખવા પૂરતી વ્યાખ્યા કરી ન હતી, પરંતુ તેમણે તમામ માનવીય ગુણોને અહિંસામાં આવરી લીધા હતા. અહિંસા શબ્દ નકારાત્મક હોવા છતાં તેમનો ભાવ સકારાત્મક હતો. ભગવાન મહાવીરની અહિંસા સૈદ્ધાંતિક અહિંસા હતી. વ્યક્તિગત અહિંસાના આચરણ માટે ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ રાજકીય દૃષ્ટિએ અહિંસાનું આચરણ થઈ શકે તેવી કોઈ ગુંજાયશ ન હતી.
રાજની રક્ષા માટે હિંસા અને અહિંસાની વિવેચનામાં જઈ ન શકાય. પરંતુ નૈતિક રીતે જે પગલું ભરવું જરૂરી હોય તે ભરવું જોઈએ, અન્યથા અહિંસા હિંસાનું કારણ બની જાય છે. એ જ રીતે સામાજિક અહિંસાનું આચરણ પણ બહુ જ ઉપકારી થઈ શકતું નથી. અહિંસા એ આધ્યાત્મિક સિદ્ધાંત છે. વ્યવહારિક દૃષ્ટિકોણથી અહિંસાનું મૂલ્યાંકન કરવું અન્યાય ભરેલું બની શકે છે.
આ પ્રવચનમાં ત્રણે મહાપુરુષોની અહિંસાનું તુલનાત્મક અધ્યયન કરી, મુનિશ્રીએ અહિંસાની વ્યાખ્યાને સ્પષ્ટ કરી અને એક નવી ચેતના આપી હતી.
જાગે જૈનસમાજ 27
| SR No. | 023252 |
| Book Title | Sadhutanu Shikhar Ane Manavtani Mahek |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Harshad Doshi |
| Publisher | Jain Academy |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 532 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |