________________
કિશનલાલજીએ કહ્યું, “લાલાજી, હું પણ તમારી સાથે રહીશ. હું તમારાં સુખ-દુખનો જીવનભરનો સાથી છું.”
લખતાં ઘણો જ હર્ષ થાય છે કે ખરેખર, કિશનલાલજીએ આ વાત જિંદગીભર નિભાવી. લાલા ફૂલચંદજીની સાથે તેઓ પણ ધર્મશાળામાં રહેવા લાગ્યા. કોઈ પણ પૂજ્ય મુનિમહારાજ પધારે ત્યારે તેમની સેવામાં બંને જણા સંલગ્ન થઈ જતા.
પુત્રવધૂની ખાનદાની
હવે આપણે એક જરૂરી વાતનો ઉલ્લેખ કરી મૂળ વાત પર આવીએ. લાલા ફૂલચંદજીની મોટી પુત્રવધૂ પ્રેમવતી આગ્રાની બેટી હતી. પ્રેમવતીના પિતાજી લાલાના પરમ મિત્ર હતા. તે બદલ તેઓએ મિત્રની દીકરીનો સ્વીકાર કર્યો હતો અને તેમને બેટીરૂપે માનતા હતા.
લાલાજી એકલા પડ્યા અને લક્ષ્મણદાસજી ધર્મશાળામાં રહેતા હતા ત્યારે ઘરના માણસ તરીકે તેઓ ફક્ત પ્રેમવતી સાથે જ વાત કરતા હતા. પ્રેમવતી જ્યારે પણ ભોજનની વસ્તુ લાવે તે ગ્રહણ કરતા. પ્રેમવતી સ્થાનકવાસી જૈન અને આગ્રાની પુત્રી હતી. તેણે પિતાના ઘરનો ધર્મ બરાબર બજાવ્યો. સ્થાનકવાસી તરીકે પોતાનું નામ સંઘમાં લખાવ્યું. પ્રેમવતી હોશિયાર અને માર્ગદર્શન આપી શકે તેમ હોવાથી કાનપુરના સ્થાનકવાસી જૈન સંઘે પ્રેમવતીની અધ્યક્ષ તરીકે વરણી કરી. તેઓ ગુજરાતી સમાજમાં પણ ખૂબ માન પામ્યાં. દાનેશ્વરી હોવાથી પ્રેમવતીએ સંઘને પણ ખૂબ જ મદદ કરી. તેમની પ્રેરણાથી રુક્ષ્મણી ભવન ઉપરાંત બીજો એક નવો ઉપાશ્રય બાંધવામાં આવ્યો.
જ્યારે ૧૯૪૮ની ૪થી ડિસેમ્બરે પૂ. મુનિશ્રી કાનપુરથી થોડે દૂર ચોબેલપુર ગામમાં પહોંચ્યા ત્યારે ફૂલચંદ સાહેબ તથા કિશનલાલજી સવારના પહોરમાં જ વિહારમાં આવી ગયા હતા. તેમણે દર્શનનો લાભ લીધો. કિશનલાલજીએ બદામ અને સાકર વહોરાવી. તેમણે સાથે જ પગપાળા વિહાર કર્યો. કાનપુર સુધી બરાબર સાથે રહ્યા. તે દરમિયાન પૂ. મુનિજીઓને લાલા ફૂલચંદજીનો આખો ઇતિહાસ જાણવા મળ્યો. આ વાત કિશનલાલજીએ સ્વયં શ્રી જયંતમુનિજીને કહી છે.
ખરેખર, એક મોટા નાટકના મુખ્ય પાત્ર હોય તેવો લાલા ફૂલચંદજીનો જીવનવૃત્તાંત સાંભળીને સંસાર સંબંધનું સાચું જ્ઞાન થાય છે. તેમના જીવનમાં જે ચડાવ-ઉતાર આવ્યા અને તેમાંથી જે રીતે ધીરજ અને મનોબળથી પાર થયા, એ દરેકને પોતાના જીવનમાં પ્રેરણા લેવા માટે ઉત્તમ દૃષ્ટાંત પૂરું પાડે છે. તેમનું જીવનવૃત્તાંત સાંભળી સહેજે ભાન થાય છે કે કર્મની ગતિ કેટલી ન્યારી છે! આપણાં જૈન શાસ્ત્રોમાં કર્મની ગતિથી જીવનમાં ચડાવ-ઉતાર આવતી અનેક કથાઓ છે. આ કથાનકો સંસારની વિચિત્રતા, સંબંધોની ક્ષણભંગુરતા અને કર્મની અફળતા બતાવવા સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક D 132