________________
કરેલ છે. અનુયોગ એટલે શું? “અનુ’ અને ‘યોગ’ એમ બે શબ્દોના સંયોગથી “અનુયોગ’ શબ્દ નિર્મિત થયો છે. તેની પાંચ પરિભાષા મળે છે. ૧) અયોજનને અનુયોગ કહેવામાં આવે છે. અનુયોજન એટલે જોડવું,
એકબીજાને સંયુક્ત કરવું. શબ્દ અને અર્થને સંબંધિત કરવા તે. ૨) જે ભગવત કથનથી સંયોજિત કરે તે અનુયોગ. ૩) સૂત્રની સાથે અનુકૂળ, અનુરૂપ કે સુસંગત અર્થનો સંયોગ તે અનુયોગ. ૪) સૂત્ર સાથે અર્થનો યોગ તે અનુયોગ. ૫) સૂત્ર સાતે અનુકૂળ અર્થની યોજના તે અનુયોગ. શિષ્યોને વિવિધ
ઉપાયો, વાક્યો, યુક્તિઓથી સૂત્રાર્થને સમજાવવા તે અનુયોગ છે.
અનુયોગના વિવિધ રીતે ભેદ-પ્રભેદ જોવા મળે છે, પરંતુ મુખ્ય ચાર વિભાગ મળે છે.
અનુયોગના ચાર પ્રકાર :
૧) ચરણકરણાનુયોગ ઃ શ્રાવકો અને સાધુઓના ચારિત્રની ઉત્પત્તિ, વૃદ્ધિ અને રક્ષા સંબંધી વર્ણન ચરણાકરણાનુયોગ કહેવાય છે. શ્રાવક અને સાધુના આચારને વર્ણવતા અનુયોગને ચરણકરણાનુયોગ કહેવામાં આવે છે.
૨) ઘર્મકથાનુયોગઃ અહિંસા, સંયમ, તપ વગેરે ધર્મો સંબંધી કથાઓ, ત્રિષષ્ટીશ્તાધનીય પુરુષો તથા અન્ય મહાપુરુષોના માધ્યમથી જ્ઞાનાદિ ઘર્મને વર્ણવતા અનુયોગને ધર્મકથાનુયોગ કહે છે.
૩) ગણિતાનુયોગઃ ગણિતના માધ્યમથી વિષયને સ્પષ્ટ કરવામાં આવતો હોય તો તેને ગણિતાનુયોગ કહે છે. કાળ, ક્ષેત્ર વગેરેની ગણનાનો સમાવેશ ગણિતાનુયોગ કહેવાય છે.
૪) દ્રવ્યાનુયોગઃ જીવાદિ દ્રવ્યો, નવતત્ત્વાદિ વિષયોના વર્ણનને દ્રવ્યાનુયોગ કહેવામાં આવે છે.
૧૧ અંગસૂત્રો, ૧૨ ઉપાંગ, ૪ મૂળસૂત્રો, ૪ છેદસૂત્રો અને એક આવશ્યક સૂત્ર મળીને બત્રીસ સૂત્રો થાય છે. (દષ્ટિવાદ સૂત્ર વિચ્છેદ ગયું છે)
મૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયમાં દસ પ્રકિર્ણક, પંચકલ્પભાષ્ય, મહાનિશીથ તથા પિંડનિર્યુક્તિ મળીને ૪૫ સૂત્રો છે.
=આગમન
