________________
ધૂળનો ઉપદ્રવ લાગવાથી તે મલિન થાય છે, તેમ અહીં અતિચારના કારણે બોધમાં માલિન્ય આવે છે. આ બોધદર્શન ભ્રમ-ભ્રાન્તિરહિત હોય છે. કારણ કે ખેદ ઉગ ક્ષેપ વગેરે યોગબાધક દોષોમાંથી ભ્રાન્તિ નામનો પાંચમો દોષ આ દષ્ટિમાં હોતો નથી અને આ દષ્ટિમાં વેવસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિ થતી હોવાથી સૂક્ષ્મબોધ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી આ દષ્ટિમાં સૂક્ષ્મબોધથી યુક્ત દર્શન હોય છે...ઈત્યાદિ બરાબર સમજી લેવું. ૨૪-૧
*** આ દષ્ટિમાં પ્રાપ્ત એવા પ્રત્યાહારનું નિરૂપણ કરાય
विषयासम्प्रयोगेऽन्तःस्वरूपानुकृतिः किल । प्रत्याहारो हृषीकाणामेतदायत्तताफलः ॥२४-२॥
વિષયોના અસપ્રયોગમાં(વિષયોના ગ્રહણમાં તત્પરતાના અભાવમાં) ઈન્દ્રિયોના; ચિત્તસ્વરૂપને ધારણ કરવા સ્વરૂપ ઈન્દ્રિયોનો પ્રત્યાહાર છે, જેનું ફળ ઈન્દ્રિયોની સ્વાયત્તતા (સ્વાધીનતા) છે.” આ પ્રમાણે બીજા શ્લોકનો સામાન્યાર્થ છે. એનું તાત્પર્ય એ છે કે યોગનાં આઠ યમાદિ અડોમાં પ્રત્યાહાર પાંચમું અફ છે. એની પૂર્વેનું ચોથું અ પ્રાણાયામ છે. પ્રાણાયામથી યોગીનું ચિત્ત નિરુદ્ધ-સ્થિર બને છે. એવું ચિત્ત વિષયને ગ્રહણ કરતું નથી. તેથી ચિત્તને અનુસરનારી ઈન્દ્રિયો પણ વિષયોનું ગ્રહણ કરતી
