________________
(8) शान्तः१ शमस्थायिभावः, संसारानित्यता परमात्मस्वरूपं वाऽऽलम्बनम्, पुण्यतीर्थसाधुसङ्गनिर्मलारण्यादि उद्दीपनम्, रोमाञ्चाद्यनुभावः, निर्वेदहर्षस्मरणादयो व्यभिचारिणः, यत्र स शान्तो रसः। यथाप्रशमरसनिमग्नं दृष्टियुग्मं प्रसन्नं ,
वदनकमलमङ्कः कामिनीसङ्गशून्यम् । करयुगमपियत्ते शस्त्रसम्बन्धवन्धं ,
तदसि जगति देव वीतरागस्त्वमेवम् ॥१॥ काव्यशास्त्र यदुक्त "व्यङ्गयार्थः भावरूपः।" तत्र को भावः ? कथ्यतेऽत्र__यत्र संचारिभावस्य प्राधान्यं, देव-गुरु-नृपविषया च रतिः, किञ्चिद् उद्बुद्धमात्र स्थायिभावः, तत्र रसः पुष्टितामलभमानो भावः इत्यभिधीयते । स च रसस्वरूप एव । प्रोक्त यत्न भावहीनोऽस्ति रसो,
न भावो रसजितः ॥ परस्परकृता सिद्धिः
अनयोः रसभावयोः ॥१॥
१. धवलवर्णः, नारायणदेवतः, शृङ्गारहास्यरौद्रवीरभयानकैः सह विरोधी ।
साहित्यरत्नमञ्जूषा-११२
