________________
कुसुमस्तबकदण्डकस्य लक्षणमाह
"सगरणः सकलः खलु यत्र भवेत् तमिह प्रवदन्ति बुधाः कुसुमस्तबकम् ।” यत्र यस्मिन् वृत्तौ छन्दसि वा सकलः समस्तसगणः एव भवेत् अर्थात् प्रतिपादे नव सगणा भवेयुः यस्य च सप्तविंशति-अक्षरधरितपादस्य दण्डकस्य सर्वेऽपि पादाः सगणेनैव रचितः स्यात् तं कुसुमस्तबकं नाम दण्डकं प्रवदन्ति ।
तस्योदाहरणं यथाविमलेश्चरितैर्भरितेरखिलविभवः प्रभुतान्वितया सततं , सफलैः सजलैः सुगुणैः सकला वसुधा निजदेशगता
सुविभातितराम् । सुमतिः कुमति परिशोधनके निरता विरता न कदापि
भवेदमिता, मनसा वचसा क्रियया सुलभा सुगतिः कुति
जयतात् सहजैरमला ॥१॥
मत्तमातङ्गलीलाकरदण्डकस्य लक्षणमाह
“यत्र रेफः परं स्वेच्छया गुम्फितः स स्मृतो दण्डको मत्तमातङ्गलीलाकरः।" यत्र दण्डके प्रतिचरणं स्वेच्छया परं केवलं रेफः रगणः गुम्फितः निबद्धः स्यात् स मत्तमातङ्गलीलाकरो नाम दण्डकः भवेत् ।
साहित्यरत्नमञ्जूषा-८३
