________________
तन्वी
नाम
छन्दः
भगणः तगणः नगणः सगणः भगणः भगणः नगरणः
माधव मुग्धैर्मधुकर विदितैः कोकिल कूजित मलय
SII
ડા
"
115
511
511
111
यगणः
समीरैः
ISS
'पञ्चविंशत्यक्षरायाभिकृतिजाति' वर्ण्यते-
क्रौञ्चपदा वृत्तं लक्षणमाह
" अभिकृतौ भ्म स्भ नी गाः क्रौञ्चपदा ङ ङ जैः । "
अथवा " क्रौञ्चपदा भ्मौ स्भौ नननान्गा विषु शरवसु
---
मुनिविरतिरिह भवेत् ।"
-
अथवा "क्रौञ्चपदा स्याद् भो भसभाश्चेदिषु शरवसुमुनियतिरिनलघुगैः ।" यस्मिन् छन्दसि यदि भगरणो भगणसगण-भगरणाश्च स्युः इनैः सूर्यैः द्वादशभिः लघुभिः तत् एकेन गुरुणा च योगः स्यात्, तर्हि तच्छन्दसः क्रौञ्चपदानां स्यात् । यस्मिन् वृत्ते इषुभिः पञ्चभिः शरैः पञ्चभिरष्टभिः मुनिभिः सप्तभिश्च यतिर्भवति ।
तस्योदाहरणं यथा
प्रोजम्म्यपुरारित्वद्भययोगान् नृपवर भवदरिरतिशयविधुरो, दूरमरण्यं प्राप्य कलत्रैः सह समजनि गतिरयवशतृषितः । सारसनादात् सस्वयमादौ प्रसरति कियदपि भुवनमथ सहसा, प्रेक्ष्य चकार क्रौञ्चपदाङ्कां ध्रुवमिहमरिदितिनिगदतिदयिता ।।
साहित्यरत्नमञ्जूषा - ७६
