________________
-
प्रथमे लघुः।
जगरणः
उपजातिः
जितो ज | गत्येष
भवभ्र
| मस् | तैः
छन्द:
151551
151 ss
तथैवोदाहरणं यथाअथ प्रजानामधिपः प्रभाते,
जायाप्रतिग्राहितगन्धमाल्याम् । वनाय पीतप्रतिबद्धवत्सां ,
यशोधनो धेनुमृषेर्मुमोच ॥१॥ (इति कविश्रीकालिदासविरचितश्रीरघुवंशकाव्ये प्रोक्तम् )
अत्रेदं समानजातिकयोरेव द्वयोः वृत्तयोः सङ्करे उपजातित्वम्, न विषमजातिकयोः। किञ्च मेलनमपि वृत्तद्वयस्य कविजनसमाचरितस्य श्रुतिसुखकरस्य च । यत्र च चरणद्वयस्य जातिभिन्नाः, अपरद्वयस्य च जातिभिन्ना तत्राभावोपजातेः, किन्तु अर्द्धसमत्वं वर्तते । समजातिकयोरपि किञ्चिद् वैशिष्टयं विहाय सर्वेष्वंशेषु यत्र साम्यं सम्भवति तत्रैव मेलनमादि । यथा-इन्द्रवज्रोपेन्द्रवज्रयोः स्वागतारथोद्वत्तयोः इन्द्रवंशावंशस्थयोरित्यादि । स्वागतारथोद्धतावंशस्थेन्द्रवंशादिभ्योऽपि तथैव भवन्त्युपजातयः ।
साहित्य-३
साहित्यरत्नमञ्जूषा-३३
