________________
જોઈએ, છતાં સકલાદેશના સ્વરૂપના નિરૂપણના પ્રસંગથી અહીં જ તે જણાવવામાં આવે છે –
ઉપર્યુક્ત સકલાદેશથી વિપરીત વિકલાદેશ છે. ૪૫. ૬ ૧. ભેદની પ્રધાનતાથી અથવા ભેદના ઉપચારથી નયના વિષયરૂપ વસ્તુધર્મને ક્રમે કરી પ્રતિમાન કરનારું વાક્ય (વચન) વિકલાદેશ કહેવાય છે, વિકલાદેશનો ઉલ્લેખ (શબ્દપ્રયોગ) નયવાક્યને નહિ જાણનાર શ્રોતાને દુર્બોધ છે, માટે તે નયવિચારના સમયે જણાવવામાં આવશે.
સારાંશ છે કે સકલાદેશમાં દ્રવ્યાર્થિક નયની પ્રધાનતાને કારણે વસ્તુના. અનંત ધર્મોનો અભેદ કરવામાં આવે છે, વિકલાદેશમાં પર્યાયાર્થિક નયની પ્રધાનતાને કારણે તે ધર્મોનો ભેદ છે. અહીં પણ કાલાદિ આઠને આધારે જ ભેદ કરવામાં આવે છે, પર્યાયાર્થિક નય કહે છે કે – એક કાલમાં એક જ વસ્તુમાં ભિન્નભિન્ન ધર્મોની સત્તા સ્વીકારવામાં આવે તો વસ્તુ પણ ભિન્નભિન્ન
સ્વરૂપવાળી થઈ જશે પણ એક સ્વરૂપવાળી નહિ રહે. આ જ રીતે ભિન્નભિન્ન ગુણો સંબંધી આત્મરૂપ ભિન્નભિન્ન જ હોઈ શકે છે, પરંતુ એક હોઈ શકતું નથી. ૪૫. श्री रत्नप्रभाचार्यविरचिता लघ्वीटीका 'रत्नावतारिका' भा. २, चतुर्थः परिच्छेदः
___ कालादि निरूपणम् (आगमस्वरूपनिर्णयोनाम)माया. મૂળ પાઠ
आचाराङ्गं सूत्रकृतं, स्थानाङ्गं समवाययुक् । पञ्चमं भगवत्यङ्ग, ज्ञाताधर्मकथापि च ॥ २४३ ॥ उपासकान्तकृदनुत्तरोपपातिकाद् दशाः । પ્રશનવ્યા , વૈવ, વિપવિકૃતમેવ ૨ || ર૪૪ ll, इत्येकादश सोपाङ्गान्यङ्गानि द्वादशं पुन: । दृष्टिवादो द्वादशाङ्गी, स्याद् गणिपिटकोह्वया ॥ २४५ ॥ જિ-દૂર-પૂર્વાનુયોગ-પૂર્વત-વૃત્તિ: પદ્મ | स्युर्दृष्टिवादभेदा: पूर्वाणि चतुर्दशापि पूर्वगते ॥ २४६ ॥ उत्पादपूर्वमग्रायणीयमथ वीर्यतः प्रवादं स्यात् । अस्तेर्ज्ञानात् सत्यात् तदात्मनः कर्मणश्च परम् ॥ २४७ ॥
૧૬
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
