________________
[૫૯] દિશા વિદિશામાંથી આવવા વિગેરેની વિશિષ્ટ સંજ્ઞા નિષેધ થાય પણ સામાન્ય સંજ્ઞાને નહિં. આ વાત સંશ, જે ધમ આત્મા છે તેને સિદ્ધ કર્યા પછી થાય છે. કહ્યું છે કે ધર્મ સિદ્ધ થાય તે ધર્મનું ચિંતવન થાય છે. હવે તમારે માનેલે આત્મા પ્રત્યક્ષ આદિ પ્રમાણુ ગોચરથી, દૂર હોવાથી તેની સિદ્ધિ નહિં થાય અને તે પ્રમાણે વિચારીએ તે આત્મા પ્રત્યક્ષથી અર્થ (આત્મા) સાક્ષાત્કારીથી વિષયી થતું નથી (નજરે નજર દેખાતું નથી, કારણ કે તે ઇન્દ્રિયેના જ્ઞાનથી દૂર છે. અને અતીન્દ્રિયપણું સ્વભાવથી પ્રકૃષ્ટ પણે છે. અને અતીન્દ્રિય પણથી જ તેનું અધ્યભિચારી કાર્ય વિગેરેનું ચિહ તેને સંબંધ ગ્રહણ કરવાને અસંભવ છે. (અતીન્દ્રિય તે સર્વજ્ઞ છે. અને તે જાણે, પણ બીજાં સામાન્ય માણસને જાણે તે કેવી રીતે માને) જેવી રીતે પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ થતું નથી તેવી રીતે અનુમાન પણે પણ સિદ્ધ થતું નથી, કારણ કે આત્માના અપ્રત્યક્ષ પણથી તેની સામાન્ય ગ્રહણ શક્તિની ઉત્પત્તિ ન થાય તથા ત્યાં બુદ્ધિ પૂર્વક અનુમાન પણ કેવી રીતે થાય, જેમ આ બે પ્રમાણ લાગુ ન પડે તેમ આગમ પ્રમાણની વિવિક્ષાના પ્રતિપાદ્યમાનમાં અનુમાનના અંતને ભાવ છે અને બીજી જગાએ બાહા અર્થમાં સંબંધનો અભાવ હોવાથી અપ્રમાણુ છે. અથવા પ્રમાણ પણે માનીએ. તે પરસ્પર વિરોધી હેવાથી આગમ પ્રમાણે નકામું છે (જુદાં જુદાં આગમે એટલે જૈન અને જૈનેતરમાં એક જ અંગમ નથી તેથી બધે પ્રમાણભૂત
