________________
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧
(૧૩) સંજવલન
ક્રોધ
(૧૪) સંજવલન
માન
(૧૫) સંજવલન
માયા
(૧૬) સંજવલન
લોભ
આ ૧૬ કષાયના ૬૪ ભેદ પણ થાય છે જેનું વર્ણન આગળ આવશે. નોકષાય મોહનીય ૯ ભેદ : (૧) હાસ્ય (૨) રતિ (૩) અતિ (૪) શોક (૫) ભય (૬) જુગુપ્સા (૭) પુરુષવેદ (૮) સ્ત્રીવેદ (૯) નપુંસકવેદ
૨૨
(૫) અપ્રત્યાખ્યાનીય ક્રોધ
(૬) અપ્રત્યાખ્યાનીય માન
(૭) અપ્રત્યાખ્યાનીય માયા
(૮) અપ્રત્યાખ્યાનીય લોભ
કષાયના સ્વરૂપનું વર્ણન :- (૧) અનંતાનુબંધી :- જીવોને સંખ્યાતા અસંખ્યાતા કે અનંતા ભવોનો અનુબંધ પેદા કરાવે તે અનંતાનુબંધી કષાય કહેવાય છે. આ કષાય જીવને જાવસ્જીવ સુધી રહે છે. (જ્યાં સુધી જીવ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિ ન કરે અર્થાત્ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિની સન્મુખ ન બને ત્યાં સુધી આ કષાય નિયમા હોય છે.) સામાન્યથી આ કષાયની હાજરીમાં જીવને આયુષ્યનો બંધ પડે તો નરક આયુષ્ય બંધાય છે. આ કષાયના ૪ ભેદ છે અનંતાનુબંધી ક્રોધ, અનંતાનુબંધી માન, અનંતાનુબંધી માયા, અનંતાનુબંધી લોભ. અનંતાનુબંધી ક્રોધ પથ્થરમાં પડેલી તીરાડ જેવો છે. માન પથ્થરના સ્થંભ જેવો છે. એટલેકે વાળ્યો વળે નહિં એવો હોય છે. માયા વાંસના મૂળીયાની ગાંઠ જેવી હોય છે. એ ગાંઠ બાળી બળે પણ ભેદાય નહિં અને લોભ કિરમજીના રંગ જેવો હોય છે કે જે જાય જ નહિં આ કષાય જ્યાં સુધી ઉદયમાં હોયછે ત્યાં સુધી સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થતી નથી, તથા સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થયા બાદઆ કષાયના ઉદયથી તેનો નાશ થાય છે. આ કષાયના ૧૬ ભેદ છે ઃ
અનંતાનુબંધી અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી
(૧)
(૨)
(૩)
(૪)
(૬)
(c)
(૯)
(૧૦)
(૧૧) અનંતાનુબંધી
(૧૨)
અનંતાનુબંધી
(૧૩) અનંતાનુબંધી
(૧૪)
અનંતાનુબંધી
(૧૫)
અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી
(૧૬) અનંતાનુબંધી
ક્રોધ
માન
અનંતાનુબંધી
માયા
લોભ
અનંતાનુબંધી અપ્રત્યાખ્યાનીય ક્રોધ
અપ્રત્યાખ્યાનીય માન
અપ્રત્યાખ્યાનીય માયા
અપ્રત્યાખ્યાનીય
લોભ
ક્રોધ
માન
માયા
લોભ
ક્રોધ
માન
માયા
લોભ
અનંતાનુબંધી
અનંતાનુબંધી
પ્રત્યાખ્યાનીય
પ્રત્યાખ્યાનીય
પ્રત્યાખ્યાનીય
પ્રત્યાખ્યાનીય
સંજવલન
સંજવલન
સંજવલન
સંજવલન