________________
૨૮
પ્રવચન પહેલું
‘દાસી' નહિ. આપની સાથે, મારા પિતાએ મને પરણાવેલી આપની અર્ધાગનારુપ દાસી ! આપની ધર્મપત્ની!”
આ ઉત્તર સાંભળી વાચસ્પતિ મિશ્રની આંખમાંથી આંસુની ધાર ચાલી જાય છે. તે વિચારે છે કે “એક દિવસ ક એક રાત પત્ની સાથે બેઠો નથી. એની સાથે વાત કરી નથી. જેણે દેહસુખની ઇચ્છાથી જ લગ્ન કર્યું છે એવી આ નારી પતિના અંતરની ઈચ્છાને અનુસરીને ત્રીસ ત્રીસ વર્ષ સુધી મૂકભાવે, નિરાશસભાવે સેવા કરતી રહી છે. એણે વાસનાની કદી માંગણી કરી નથી. ધન્ય કોણ? હું કે આવો મહાન ભોગ આપનારી મારી પત્ની !' આ વિચારે ચડેલા પંડિતે અંતે એ ટીકા દ્વારા પત્નીનું નામ અમર કરી દેવા માટે ટીકાનું “ભામતી” એવું નામ આપી દીધું.
કેવું મહાન હતું આ આયાવર્ત! અને કેવી મહાન હતી આ દેશની નારીઓ! અર્થ અને કામ ઉપર કેટલું અદ્ભુત નિયંત્રણ હતું; આ આદેશના માનવોનું!
સંસ્કૃતિના નિકંદનનો પ્રારંભ
આવા મહાન આ દેશની મહાન સંસ્કૃતિનું નિકંદન કાઢવા માટે શી રીતે પ્રયત્નો થયા? ક્યારે થયા? અને કોણે કર્યા? એનો ઇતિહાસ તમે જાણે છો? આઠમી સદીમાં સૌથી પહેલું મોગલ રાજવીઓનું આ હિન્દુસ્તાનમાં આગમન થયું. અને મોગલ વંશનો સૌથી પહેલો રાજવી “અબ્દુલા કાસમે હિંદની ધરતી પર પગ મૂક્યો. અને ત્યારબાદ ઈ. સ. ૭૫૦ ની આસપાસથી ૪૦૦ વર્ષ સુધી મોગલોએ આ દેશ પર રાજય સત્તા કબજે કરવાનો તનતોડ પ્રયત્ન કર્યો. અને ઈસવીસન ૧૧૯૨ માં શાહબુદ્દીન ગોરીએ પૃથ્વીરાજ ચૌહાણનું પતન કર્યું. આ રીતે બારમી સદીમાં આ દેશ પર મુસલમાનોના રાજ્યની સ્થાપના થઈ. ઈ. સ. ૧૨૦૬માં સૌથી પહેલો રાજા થયો; કુતુબુદ્દીન.
૧૫ર૭ માં મોગલ બાદશાહ બાબરને અંગ્રેજોએ ઉશ્કેર્યો. અને રાણા સંગ સાથેની લડાઈમાં સહકાર આપ્યો. રાણે સંગ એક આંખે કાણું અને એક હાથ વિનાનો હોવા છતાં અત્યંત બહાર રાજા હતો. એના શરીર ઉપર એંસી તો ઘા પડ્યા હતા. બાબરની સાથેના યુદ્ધમાં શિલાદિત્ય નામના પોતાના મંત્રીએ રાણાને દગો આપ્યો. અને તેથી જ રાણે સંગ હારી ગયો. બાબરને અંગ્રેજોએ તોપ વગેરેની ખૂબ સહાય આપી હતી. એની સાબિતી જોવી હોય તો આજે પણ પાઠયપુસ્તકોમાં તમે જોઈ શકો છો. અંગ્રેજોએ આપેલી તોપનું ચિત્ર પાઠયપુસ્તકોમાં બતાડવામાં આવ્યું છે.