________________
પ્રવચન સાતમું
પૂર્વના કાળમાં દરેક માણસ પોતાના ઘેર ઢોરો રાખતો, એના ચોખ્ખા ઘી-દૂધ બાળકો વગેરે સૌ ખાતાં અને પુષ્ટતા પામતા. એનાથી રોગો વગેરે વ્યાપક પ્રમાણમાં ફેલાતા નહીં.
૧૯૪
જ્યારે આજે લોકો કહે છે કે માણસોને જ રહેવા માટે જગ્યા નથી ત્યાં ઢોરો તે ક્યાં રાખીએ ? હું પૂછું છું કે, તમને જો મોટરો રાખવાની જગ્યા મળે છે તો પશુઓ રાખવાની જગ્યા મળતી નથી! મોટર પાર્કીંગ'ની તમામ જગ્યાઓમાં ઢોરોને રાખી શકાય છે. પણ આાજના માનવોને મન આરોગ્ય કરતાં મોટરના વિલાસનું મૂલ્ય વધુ છે. ચારસો રૂપીઆનો ડખ્ખો લાવીને તેનું ચોખ્ખું ઘી ન ખાઈ તે પણ આજનો યુવાન ચારસો રૂપીનું પેન્ટ પહેરવામાં ભારે મગરૂઓ સમજે છે,
ગાય એટલે જ ડેરી + ફરટીલાયઝર પ્લાન્ટ
ભારતની સરકારે પશુઓના ઉપયોગી અને બિન ઉપયોગી એવા બે ભેદ પાડ્યા છે. ઉપયોગી પશુઓ જ જીવવા લાયક અને બિનઉપયોગી તલને પાત્ર ગણાય છે. પણ વર્તમાન જગત જેને નકામા ગણીને ખતમ કરવામાં તત્પર અન્યું છે, તેવા પણ વસુકી ગયેલા ગાય વગેરે ઢોરો પશુ ઉપકારક છે. એ છાણ અને મૂત્રનાં અતિ મૂલ્યવાન ખાતર આપે છે; જે ભારતની ખેતીનો પ્રાણ છે. એનાથી ધરતી રસકસવાળી ખતે છે. તમારા આજના ફરટીલાઇઝરો કરતાં પણ વધુ ગુણવત્તા ગાયના છાણમાં હોય છે. સેન્દ્રિય ખાતરમાં જે તાકાત હોય છે તે રાસાયણિક ખાતરોનાં હોતો નથી.
વળી ગાય એ સ્વયં ડેરી' અને ‘ફર્ટીલાઈઝર પ્લાન્ટ' છે. આવી હજારો ગાયો એટલે હજારો ડેરીઓ ને હજારો ફરટીલાઈઝર પ્લાન્ટો,
પક્ષો અને રસાયણોને કારણે ખેતીનો નાશ
આવો ઉપકારક પશુ વર્ગ હોવા છતાં તેનો કતલો કરવા માટે કરોડો રૂપીઆના ધુમાડા કરીને મોઢ-મોટા અંત્રિક તલખાનાઓ ઊભા કરાઈ રહ્યા છે; પરંતુ પશુઓની નિકાસ કરીને જે કહેવાતા લાભો થાય છે એના કરતાં ધણા વધુ લાભો પશુઓ બચાવવાથી થાય છે. અને એમ કરતાં મહેનત ઓછી અને ળ વધુ પ્રાપ્ત થાય છે. ‘Minimum efforts and maximum result'—પરંતુ આ વાત કોઈ સમજવા પણુ તૈયાર નથી.
એક બાજુ કતલ ખાનાઓ, કૃત્રિમ દુષ્કાળો, દૂધના પાવડરો અને યાંત્રિક ખેતીઓ દ્વારા ભારતમાંથી પશુઓનો ભયાનક વેગથી ધટાડો કરવામાં આવી રહ્યો છે. તો ખીજી ખાજુ પંપોથી ખેંચાતા પાણી, ટૅકટરોની ખેતી અને ખાતર તરીકે જલદ રાસાયણોનો ધૂમ ઉપયોગ—આ ત્રણે ભેગા મળીને ધરતીના સ્તરને ભયંકર ધક્કો