________________
૧૧૬
પ્રવચન ચોથું મોટી વિદ્યાપીઠોની કેવી દશા?
સંસ્કૃતિને જ પ્રાધાન્ય આપતી ગુજરાતની એક પ્રસિદ્ધ મોટી વિદ્યા–સંસ્થાની શું દશા થઈ તે તમે જાણો છો ? એ સંસ્થામાં ભણતા છોકરાઓ હડતાળો પાડવા લાગ્યા, તોફાનો કરવા લાગ્યા, અરે! શિક્ષકોને મારવા પણ લાગ્યા. આવી બેઢંગી પરિસ્થિતિ જોઈને ત્યાંના કુલપતિએ તેને તાળાં મરાવ્યાં.
બનારસ જેવી વિશ્વવિખ્યાત વિદ્યાપીઠોમાં કે જે કેવળ સંસ્કૃતિ પ્રસારના લક્ષ સાથે ઊભી થઈ હતી, ત્યાં પણ આજે શું ચાલે છે, એની તમને ખબર છે ? છોકરા-છોકરીના જીવનને સુધારનારી આ સંસ્થાઓની વાતો વર્ણવી શકાય એવી નથી. કોઈને આની ચિંતા છે?
જ્યાં જુઓ ત્યાં આ દશા જોવા મળે છે. સ્કૂલ અને કોલેજમાંથી નીકળતાં વિદ્યાર્થીઓની વાતો સાંભળો. બસની કબૂમાં ઊભેલી વિદ્યાર્થિનીઓની વાતો જરા સાંભળો. ખૂણામાં ટોળે વળીને ઊભેલી છોકરા અને છોકરીઓની ટોળકીઓની ચર્ચાનો વિષય શું છે? એ જરા ક્યાંક છુપાઈ જઈને સાંભળી લો, તો તમને ચક્કર આવી જશે. તમારા અંતરમાં થશે કે, આ અમારા આર્યદેશની દશા છે?
કોને આજે આ બધી બાબતોની ચિન્તા છે ? મા-બાપોને? સંતોને? સંન્યાસીઓને? પ્રધાનોને? સમાજ સુધારકોને? લોકશાહીના પુરસ્કર્તાઓને ?
કોઈને જાણે કોઈની પડી જ ન હોય તેવું દેખાઈ રહ્યું છે. અને કદાચ કોઈ સારા માણસને આની ચિંતા હોય તો પણ લોકશાહીના આજના બહુમતીના જમાનામાં એમનું ચાલે પણ શું? વર્તમાન માનવોની વિપરીત ચાર અવસ્થાઓ
કાલિદાસ આર્ય માનવોની ચાર અવસ્થા બતાવે છે. આજની બહુસંખ્ય પ્રજાના કઢંગા જીવનના જુદા જુદા કાળનો વિચાર કરતાં આ જ શ્લોકને જુદી રીતે બોલવતું મન થઈ જાય છે.
શરાવ ત્રવાનામ્ ' બાલ્યકાળમાં ઉત્તમ વિદ્યાઓના અભ્યાસને બદલે ભ્રષ્ટ વિદ્યાઓ બાળકોમાં પ્રવેશતી ચાલી છે.
“ચીને વિષમોનિના” યૌવનકાળમાં માનવ જાણે અસદાચારના ઝેર ઘોળી ઘોળીને પી રહ્યો છે.
અને... “વાર્ધક્યું જાનવૃત્તીનાં” ઘડપણ આવવા છતાં વૃહોની ધન વગેરેની વાસનાઓ પણ શાંત થતી નથી. બલકે એ વૃત્તિઓ કૂતરા જેવી બનતી જાય છે.
