________________
૮૮
પ્રવચન ચોથું જે તમે દેશને ખેતીપ્રધાન માનશો તો તમારી નજર ખેતી તરફ જ રહેશે. પછી ભણતર પણ ભાખરીનું જ બની રહેશે.
જે તમે એને ભોગપ્રધાન માનશો તો ભોગોની ભૂતાવળોમાં સંસ્કૃતિ નામશેષ થઈ જશે.
પરંતુ જો તમે દેશને સંસ્કૃતિપ્રધાન માનશો તો સંસ્કૃતિના પાલન અને સંરક્ષણમાં જ તમારી બુદ્ધિ-શક્તિઓ કામે લાગશે. સંસ્કૃતિને બચાવનાર બન્યા છે, અભણે અને ગરીબો
હું એમ માનું છું કે આ દેશની સંસ્કૃતિને જેટલી અભણે અને ગરીબોએ બચાવી છે એટલી શિક્ષિત અને શ્રીમંતોએ બચાવી નથી, બલકે એમણે તો કદાચ સંસ્કૃતિના નાશમાં પોતાનો ફાળો આપ્યો હોય તેમ લાગે છે.
વર્તમાનમાં બધાને શિક્ષણ આપવાનો ધમ પ્રચાર થઈ રહ્યો છે. આજના શિક્ષણે માનવોની બુદ્ધિ ભલે કદાચ વધારી હોય પરંતુ સાથે સાથે તેનામાં લુચ્ચાઈ અનીતિ, અને દુરાચારી મનોવૃત્તિઓનો થએલો વધારો બધી ભયજનક સપાટીઓને વટાવી ગયો હોય એમ સ્પષ્ટ રીતે જણાય છે.
ગામડામાં રહેલો, ખેતી કરીને ગુજરાન ચલાવતો ખેડૂતનો પુત્ર પોતાના માતાપિતાને રોજ સવારે પગે લાગવામાં નાનમ અનુભવતો નથી. જ્યારે આજના ભણેલા, કહેવાતા શિક્ષિતો પોતાના મા-બાપના ચરણોમાં નમસ્કાર કરતા શરમ અનુભવે છે. કેવી શરમજનક આ વાત છે !
વર્તમાન શિક્ષણ માટે ગાંધીજીનો કઠોર અભિપ્રાય
માટે જ ગાંધીજીએ પોતાના ‘હિંદ-સ્વરાજ' નામના પુસ્તકમાં અંગ્રેજી પદ્ધતિનું શિક્ષણ પામેલાઓની સખત શબ્દોમાં ઝાટકણી કાઢી નાંખતા કહ્યું છે કે, “અંગ્રેજી કેળવણી લઈને આપણે પ્રજાને ગુલામ બનાવી છે. અંગ્રેજી કેળવણુથી દંભ, રાગ, જુલમ વગેરે વધ્યા છે. અંજી જાણનારે લોકોને ધૂતવામાં, તેઓને ત્રાસ પમાડવામાં મણ નથી રાખી.”
ગાંધીજીના કહેવાતા ભક્તો—જેઓ પાશ્ચાત્ય શિક્ષણની પ્રશંસા કરવામાં પાછું વાળીને જોતા નથી તેઓ–ગાંધીજીના આ શબ્દો નજરમાં લેશે ખરા? કોણ અભણ? કોણ શિક્ષિત?
તમારા છોકરાઓ માતાપિતાને રોજ પગે લાગવાનું શીખ્યા છે ખરા ? કેવી વિચિત્ર વાત છે? મા–બાપને પગે નહિ લાગતો, એમની સાથે રોજ લઢતો, એમને
