________________
ગુણસ્થાનકને વિશે ઉદય અધિકાર
૮૫
પાંચમાં ગુણઠાણાને અંતે તિર્યંચગતિ, તિર્યંચાયુ, નીચગોત્ર, ઉદ્યોત નામકર્મ અને પ્રત્યાખ્યાનીય કષાયનો ઉદયવિચ્છેદ થવાથી ૬ ગુણઠાણે ૮૧ પ્રકૃતિ ઉદયમાં હોય છે. તિર્યંચગતિ આદિ– ૪
તિર્યંચગતિ-તિર્યચઆયુષ્ય આ બે પ્રકૃતિઓ તિર્યંચ ગતિમાં જ ઉદયમાં હોય છે. ઉદ્યોતનો ઉદય મૂળ શરીરમાં તિર્યંચને જ હોય છે. નીચગોત્ર દેશવિરતિ, આદિ ગુણ૦ પામ્યા પછી મનુષ્યને ન હોય. દેશવિરતિમાં તિર્યંચને જ હોય.
સ્વપજ્ઞ ટીકામાં પણ ગ્રંથકારે નીચગોત્રનો ઉદય દેશવિરતિ ગુણ૦માં તિર્યંચને જ કહ્યો છે. તિર્યંચોને દેશવિરતિ સુધીનાં ગુણ હોય છે. સર્વવિરતિ હોય નહીં. માટે ૬ઠ્ઠા આદિ ગુણઠાણે આ ૪ પ્રકૃતિઓનો ઉદય હોય નહીં.
ઉદ્યોત માટે કહ્યું છે કે- “ઉત્તરસ્ટે ૨ સેવન ” (દેવ અને પતિને ઉત્તર શરીરમાં ઉદ્યોત હોયપરંતુ યતિને ઉત્તર શરીરમાં ઉદ્યોતનો ઉદય અલ્પકાળવાળો હોવાથી વિવક્ષા કરી નથી. અર્થાત્ યતિ (સંયમી) ઉત્તર વૈક્રિય અને આહારકશરીર ક્વચિત્ બનાવે તેમાં ઉદ્યોતનો ઉદય કોઈવાર હોય. પણ અલ્પકાલિન હોવાથી વિવક્ષા કરી નથી. પ્રત્યાખ્યાનીય કષાય
પ્રત્યાખ્યાનીય કષાય સર્વવિરતિ ગુણનો ઘાત કરે છે અને સર્વવિરતિ હોતે છતે આ કષાયનો ઉદય હોય નહીં માટે પાંચમા ગુણ૦ના અંતે આ કષાયનો ઉદય વિચ્છેદ થાય છે. આહારકદ્ધિકનો ઉદય
આમર્ષોષધિ લબ્ધિવંત ૧૪ પૂર્વધર સંયમી આત્માઓ આહારકદ્ધિકની લબ્ધિ આ ગુણઠાણે ફોરવી શકે છે. (૧) તીર્થકરની ઋદ્ધિ જોવાની ઉત્સુક્તા (૨) સૂક્ષ્મ અર્થના સંદેહને નિવારવા તથા (૩) જીવદયાના કારણે આહારક લબ્ધિ ફોરવે ત્યારે આ બે પ્રકૃતિનો ઉદય પ્રમત્ત ગુણ૦માં જ થાય છે. આ પ્રમાણે દેશવિરતિના અંતે આઠનો ઉદય વિચ્છેદ અને બે નો ઉદય થવાથી પ્રમત્તે ૮૧ પ્રકૃતિઓ ઉદયમાં હોય તે નીચેની ગાથામાં બતાવેલ છે.
