________________
૫૭.
.
જે આત્મા પોતાની જવાબદારી અને જોખમદારી ઉપર મજબુત રહે, સ્વીકારે તેજ મોક્ષને માટે લાયક બની શકે છે.
જે આત્મા જવાબદારી–જોખમદારી સુદ્રઢપણે સ્વીકારે છે, તે આત્મા કર્મને પિતાથી વધારે સમર્થ માનતા નથી; કર્મથી વધારે સમર્થ પિતાને (આત્મા) અર્થાત્ પિતાના ( આત્મીય) ઉદ્યમને માને છે.
શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા કહે છે કેઃ “જેઓ કર્મવાદી છે (કર્મ આત્માથી વધારે સમર્થ છે એમ માનનારા છે, તેમને સંસાર એક પુદગલ પરાવર્ત કરતાં વધારે હોય છે. અને જેઓ પુરૂષાર્થવાદી છે તેમને સંસાર એક પુદગલ પરાવર્ત કરતાં પણ ઓછા હોય છે.”
પુરૂષાર્થવાદી કદી પણ કર્મ કરે તે ખરૂં, ભાગ્યમાં હશે તે બનશે, ભાવિભાવ, જે ઉદય, વિગેરે નિર્માલ્ય વચને બેલે જ નહિ. પુરૂષાર્થ વિના સિદ્ધિ નથી. સમ્યકત્વ પામીએ તે વખતે પામતા પહેલાંના સમયે તે મિથ્યાત્વ હોય છે. અનંતાનુબંધી કષાયોને તેડાય ત્યારે તે મિથ્યાત્વ જાય છે અને સમ્યકત્વ પમાય છે. કેવલજ્ઞાન પણ જ્ઞાના વરણીયાદિ ઘાતી કર્મોને તેડીને (ક્ષય કરીને) મેળવાય છે. મેક્ષ મેળવવા માટે પણ અવશેષ કર્મોને ક્ષય કરે પડે છે પ્રયત્ન વિના કદી પ્રગતિ થતી નથી. જૈનશાસ્ત્રનું એ જ વિધાન છે. ગ્રંથિ (રાગ દ્વેષની નિબિડ ગાંઠ) આવે ત્યાં સુધી જિનશાસ્ત્રમાં યથા પ્રવૃત્તિ કરણ માનવામાં આવે
