________________
પ્રબળતાના ગે થયેલ ભૂલના પરિણામે ભૂતકાળમાં બંધાચેલ કર્મના દીર્ધકાળ તીવ્રપણે ભેગવટાથી બચવા માટે વર્તમાન જીવન પવિત્ર બનાવી સદાચરણમાં પ્રવૃત્તિ કરી આત્માના પરિણામને અતિ વિશુદ્ધ બનાવવા પ્રયત્ન કરે જોઈએ.
આ ઉદ્વર્તન અને અપવર્તન અંગેની હકીકત જૈન સિવાયનાં અન્ય દશામાં પ્રાયઃ દષ્ટિ ગોચર થતી નથી. કારણ કે આ હકીકત પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશરૂપ ચાર પ્રકારે બંધાતા કર્મ પિકી સ્થિતિ અને રસ અંગે જ છે. જૈનેતર દર્શનમાં માત્ર કર્મ બંધાય છે એટલું જ કથન કરાયેલું છે. બાકી બંધના આ ચાર પ્રકારનું સવિસ્તર વર્ણન નથી. એટલે સ્થિતિ અને રસબંધનું કથન ત્યાં ન હોવાથી ઉદ્વર્તન અને અપવર્તનનું સ્વરૂપ જૈન દર્શન સિવાય બીજે જાણવા ન મળે એ સ્વાભાવિક છે.
જેમ અપવર્તન અને ઉદવર્તના દ્વારા સ્થિતિ અને રસના સ્વરૂપમાં હીનાધિકતા થઈ શકવારૂપ ફેરફાર થઈ શકે છે તેમ કર્મની પ્રકૃતિઓમાં એક એવું પણ ફેરફાર થઈ શકે છે કે બંધાયેલ કર્મની પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ અને પ્રદેશ આ ચારેને અન્ય કર્મરૂપે પણ પલટો થઈ જવા પામે છે. પ્રકૃતિ ભેદે કરી કર્મના આઠ મૂળ પ્રકાર જૈન દર્શનમાં જણાવ્યા છે, તેમાંથી દરેક પ્રકારના કર્મના ઉત્તર ભેદ પણ જણાવ્યા છે. તેમાં આ પલટો સજાતીય કર્મરૂપે જ થાય પણ વિજાતીય કર્મરૂપે ન થાય, એ સાથે સાથે
