________________
મૃગાવતી અને મૃગાપુત્ર
માતાઃ પણ ભાઈ ! તારા પુણ્ય-મહેદધિમાંથી પત્ર ભરી ભરીને તું સંસારને પાયા કરીશ તે તેમાં પણ તારા આ ભવનું ચરિતાર્થપણું રહેલું છે, પુણ્યની સફળતા પુણ્યના ફળના ત્યાગમાં છે કે સંસારના શ્રેય અર્થે કરેલા તેના ઉપયોગમાં છે એ તને સમજાવવાની જરૂર છે?
કુમાર: માતા ! આ પૂલ લક્ષ્મી કરતા એક અત્યંત મહાન વસ્તુ હું સંસારને મુક્ત હસ્તે વહેંચવા માગું છું. લક્ષ્મી એ પ્રભુને.
પૂલ અંશ છે; અને મારા અભિમાની દ્વારા એ જડ પ્રવાહ વહે તે કરતા પ્રભુના સ્વરૂપના ઉચ્ચતર અંશ રૂપી અમૃત પ્રવાહ વહે એ મને અધિક પ્રિય છે. અને તે અધિકાર પ્રાપ્ત કરવા માટે હું પ્રભુને રાજ્યની દીક્ષા લેવા તત્પર થયો છું. મારી અત્યારની સ્કૂલ લક્ષ્મીએ મારી અને વિશ્વ વચ્ચે એક કૃત્રિમ ભેદ ઉભો કરેલો છે. અને તેથી મારી સ્વરૂપ પ્રાપ્તિમાં એક અંતરાય પ્રગટેલે છે. હું ધનવાન અને બીજા દીન; હું મહેલમાં વસનાર અને બીજા ઝુંપડીમાં વસનાર; હું સ્વરૂપવાન અને બીજા સામાન્ય; એવા વિવિધ ભેદના ભાનથી હવે મને કંટાળો આવ્યો છે. તે સાથે કાળ ક્રમે એ ભેદના ભાનથી મારા અંતરમાં ઉત્પન્ન થતું કષ્ટ કદાચ લેપ પામે તો મારા ઉદ્ધારની આશાને પણ તે સાથે જ લોપ થાય અને હું ભોગના કીચડમાં ઊંડે ઊંડે ઊતરતે જઈ પ્રાકૃત પામર બની જઉં એ પણ મને મેટામાં મોટે ભય છે.
માતાઃ અત્યારે જેમ ધનવાન અને દરિદ્રીના ભેદનું ભાન રહે છે, તેમ ગુરુના સામીપ્યમાં જ્ઞાની અને અજ્ઞાની, લિસ અને મુમુક્ષુ એવા ભેદનું ભાન રહ્યા જ કરવાનું. તો પછી એ કરતા અત્યારની જ ભેદભાવવાળી ચિરસ્થિતિ શું ખૂટી છે?
કુમારઃ અભિયાનને સર્વથા લય થતા સુધી કઈને કઈ પ્રકારના ભેદનું ભાન તે રહ્યા જ કરવાનું એ નિર્માણ આ મહા
