________________
(૩૨) તનને પણ નિરોધ છે. બાહ્ય તપના છ ભેદ –અનશન-નોકારસીથી માંડી ઉપવાસ અડ્રમ–માસખમણાદિ એમાં સમાય. શરીર કષાય ઈદ્રિય કાબુમાં આવે. વાસના મરે. આત્મા તરે.
૨. ઉદરી-સર્વગનાશક, સંયમસાઇક, અનશનને સહાયક, તપને ટકાવનાર.
થો મિત મુ રે લ વ શું જે મિતાહારી પુછતા પામે. પુષ્ટિમાંથી તુષ્ટિ અને તુષ્ટિમાંથી પ્રેમ જન્મે.
૩. વૃત્તિ સંક્ષેપ-ઓછા પદાર્થોથી ચલાવવું. ૨૫ વાનગીમાંથી પાંચ જ લેવી–ખાવી કે વાપરવી. જરૂરીઆત એછી, ચિંતા ઓછી, મન કબજે થાય. “મન રે માર્યું, તેણે સઘળું સાપું.” આ જોઇએ અને તે જોઈએ નહિ.'
૪. રસત્યાગ-સ્વાદ પર કાબુ. જીભ કબજામાં. ગમતામાં રાગ નહિ. અણગમતામાં નહિ. ખાટા-ખારાની પંચાત નહિ. મિષ્ટમાં લોલુપતા નહિ. છ વિગયમાંથી પાંચ, બે, એકને ત્યાગ. ૧ દુધ, ૨ દહીં, ૩ ઘી, તેલ, ૫ કઢાકૃત અને ૬ ગેળ.
૫. કાયકલેશ-લેચાદિ (હાથથી માથાન, દાઢી-મૂછના વાળ ઉખેડવા)ની કિયા. કાત્સાઉભા રહી અમુક વખત સુધી કાયાની સંભાળને ત્યાગ. તાપ-ઠંડી સહન કરવાનું ખુલ્લા પગે ચાલવું વિ. વિ.
૬. સંલીનતા–અંગે પાંગ સંકેચી રાખવા, ઇંદ્રિ પર કાબુ વિ. વિ. બાહાતપ આંતર તપને પોષક છે. સંવધક છે. તેવી જ રીતે આંતર તપ બાહ્ય તપને આવકારનાર છે. અને પરસ્પરના પૂરક પણ કહેવાય. પ્રાયશ્ચિત, વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય ધ્યાન, કાત્સર્ગ આંતર તપ છે.
