________________
શ્રાવકધર્મ : ૬૫
સામાયિકાદિ ચાર વ્રત-શિક્ષાવ્રત એટલા માટે કહેવાય છે, કે પરમપદની પ્રાપ્તિ માટે તે વારંવાર સેવવા ગ્ય છે.. શિક્ષા એટલે અભ્યાસ અથવા પરમપદ અપાવનાર કિયા, તપ્રધાન વ્રત, તે શિક્ષાત્રત છે.
સમ એટલે રાગદ્વેષનો અભાવ, તેનો આય એટલે લાભઃ રાગદ્વેષ-વિરહિત મધ્યસ્થ આમા પ્રતિક્ષણ ચિન્તામણિ અને કલ્પવૃક્ષને પણ પરાસ્ત કરનાર નિરુપમ સુખના હેતુભૂત અપૂર્વ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના પર્યાયને પામે છે, તેનું નામ સમાય છે. તે સમાય જે ક્રિયાનુષ્ઠાનનું પ્રયોજન છે, તે સામાયિક કહેવાય છે. અહનિશ મુહૂર્નાદિકાલની મર્યાદાએ સપાપ વ્યાપારનું વજન અને નિષ્પાપ વ્યાપારનું સેવન કરવું તે સામાયિક નામનું નવમું વ્રત છે.
દશમા દેશાવગાણિક નામના શિક્ષાવ્રતમાં, છઠ્ઠા દિગવિરતિ વ્રતમાં અંગીકાર કરેલ દિશાપરિમાણને, પ્રતિદિવસ સંક્ષિણતર પરિમાણવાળું કરે. દેશ એટલે દિગવતમાં ગ્રહણ કરેલ પરિમાણનો એક વિભાગ, તેને વિષે અવકાશ એટલે રહેવું, તે દેશાવગાશિક. ઉપલક્ષણથી ભોગે પગ પરિમાણાદિ વ્રતમાં દીર્ઘકાલ સુધી ગ્રહણ કરેલા નિયમમાં પ્રતિદિન સંક્ષેપ કરે, તે પણ દેશાવગાશિક છે.
અગીઆરમાં પૌષધોપવાસ નામના શિક્ષાવ્રતમાં અષ્ટમીચતુર્દશી આદિ પર્વ દિવસમાં આહારાદિનો ત્યાગ કરે. આદિ શબ્દથી શરીરસત્કાર, અબ્રહ્મ–સેવન અને સપાપ વ્યાપારને ત્યાગ કરે. પૌષધ શબ્દ પર્વદિવસેમાં રૂઢ થયેલ.
