________________
૧૬૫
અંતિમ નિવેદન
હું તે માનું છું કે વિરોધ કે અણગમો બતાવનારા પરાજિત મનેદશાને કારણે લઘુતાગ્રંથિ (Inferiority Complex)થી બિચારા પીડાઈ રહ્યા છે. પરાજયની પરંપરા :
પરંતુ એમાં એમને દોષ નથી. એનું પણ કારણ હતું. કારણ કે આજ સુધી દયા, કરુણાથી પ્રેરિત બની જેમ જેમ આપણે કામ કરતા ગયા તેમ તેમ આપણો જ વિરોધ થતો ગયો. જનતાની સેવા કરી, જનતાના નૈતિક ધોરણને ઊંચું ચડાવ્યું તે આપણને જ સાફ કરવાને વંટોળ ચડ્યો. (શંકર, રામાનુજ તથા લિંગાયત યુગમાં) યજ્ઞહિંસાને વિરોધ કર્યો. ઘર ઘર ચાલતું કસાઈખાનું બંધ કરાવ્યું તે નાસ્તિક–પાખંડી કહીને આપણી સામે જ તિરસ્કારનું એક વાતાવરણ ઊભું કરી દીધું, તેમ જ કઈ કઈ જગ્યાએ તે આપણને અસ્પૃશ્ય જ માની લીધા. અને જનતાને માંસાહારના રોગમાંથી મુક્ત કરવા લગભગ સફળતા મેળવી તે ઉપરથી આજે આપણું જ માથે માંસાહારના દોષનો ટોપલે ઓઢાડવા હલચલ મચાવી દીધી.
આથી અકળાઈને જેમ જેમ આપણે પ્રતિકાર કરતા ગયા તેમ તેમ એ સમસ્યા ઊલટી જટિલ બનતી ગઈ અને આપણું પ્રયત્નો પણ નિષ્ફળ બનતા રહ્યા. મહાન પૂર્વાચાર્યેય અસફળ નીવડ્યા અને પ્રભાવશાળી વ્યક્તિઓને પણ હાર ખાવી પડી. આથી સારાં કામો કરવા છતાં પણ અપયશ જ મળ્યા કરતો. કારણ એ હતું કે ભાગ્ય આપણું પ્રતિકૂળ હતું. “કાળદેવતાને આપણા પર અનુગ્રહ નહોતે. આપણો એ પૂરે દુર્ભાગ્ય યુગ હતો. શાસ્ત્ર ભાષામાં કહીએ તે ભસ્મગ્રહની આપણું પર વક્ર દષ્ટિ હતી. આ બધાં કારણોને અંગે બંધાયેલી પરાજિત મદશાએ આપણામાં લઘુતાગ્રંથિ (Inferiority Complex) પેદા કરી છે, અને એને કારણે આવો પ્રશ્ન ઊઠતાં જ આપણે ગભરાઈ ઊઠીએ છીએ. કારણ કે શૌર્ય આપણું હણાઈ ગયું છે, હિંમત આપણી તૂટી ગઈ છે.
