________________
પાઠ- ૨૪
કેટલાંક બહુ ઉપયોગી કૃદંત
ભૂમિકા ૧. કૃદંત બે પ્રકારે છે. વિશેષણ રૂપ કૃદંત અને અવ્યયરૂપ કૃદંત ૨. હેત્વર્થ અને સંબંધક ભૂતકૃદંત અવ્યય રૂપ કૃદંત છે, જેથી તેમને કોઈ વિભક્તિ
લાગતી નથી. ૩. કર્મણિ ભૂતકૃદંત, કર્તરિ ભૂતકૃદંત, વર્તમાન કર્તરિકૃદંત અને વર્તમાન કર્મણિ કૃદંત એ વિશેષણ રૂપ કૃદંત છે. તેના ત્રણેય લિંગમાં રૂપો થાય છે.
નિયમો
૧. હેત્વર્થ કૃદંત ૧. ધાતુને તુમ લગાડવાથી આ કૃદંત બને છે. તેનો અર્થ “...વાને માટે” એવો થાય
દા.ત. શ્ર (સાંભળવું) = શ્રોતમા (સાંભળવાને માટે) ૨. તુન્ લગાડતા પહેલા અન્ય સ્વરનો તથા ઉપાજ્ય હસ્વ સ્વરનો ગુણ થાય છે.
દા.ત. ની = તુમ રક્ષણ = ક્ષેતુમ્ | ૩. દશમા ગણનો ગુણ-વૃદ્ધિનો નિયમ લાગે છે તથા દશમા ગણની નિશાની લાગે
અને રૂ ઉમેરાય, તે પહેલાં નો અંત્ય એ લોપાય.
દા.ત. 9 = વોરથિતુમ્ કૃ= રાયતુમ્ ત = તાયિતુમ ૪. તુન્ લગાડતાં પૂર્વે સે ધાતુને રૂ લાગે, અનિન્ને રૂ ન લાગે તથા વેટુને વિધે ?
લાગે છે. (કારિકા માટે મન્દિ. પાઠ ૧૩ જુઓ) દા.ત. અત્ (૪. પર. સે) =વિતુ, મન્ (૪.આ.અનિ) = મનુ મન્ (૭. પર.) = ઋતુમ્ કમ્
- ૨.સંબંધક ભૂતકૃદંત ૧. ધાતુને ત્યાં લગાડવાથી આ કૃદંત થાય છે. તેનો અર્થ “...ઈને' એવો થાય છે. હજી સુબોધ સંસ્કૃતમાર્ગોપદેશિકા દશ ૯૮ 92 93 પાઠ - ૨૪ છે.
