________________
૧૦૪]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન... કઈ પણ દેવતાની મૂર્તિ બહારથી લાવીને તે કાષ્ઠ યા પાષાણુમાં દાખલ કરતા નથી. જગતમાં જેટલા આકારેની કલ્પના કરી શકાય છે, તે સઘળા આકારે કાષ્ઠ યા પાષાણમાં પહેલેથી જ અવ્યક્ત રૂપે રહેલા હોય છે. પરંતુ મૂર્તિ બનાવવાવાળાને એ સઘળાં રૂપની આવશ્યક્તા નથી. એને તો કેવળ એક વિશિષ્ટ આકાર રની આવશ્યક્તા હોય છે. એ આકારને ઉત્પન્ન કરવા માટે એ આકારની આડે આવતાં સર્વ પ્રકારનાં બાહ્ય આવરણને એ તેવા પ્રકારનાં સાધનો દ્વારા દૂર કરે છે. કારીગરના છોલવા અગર ઘડવા દ્વારા તે વિશિષ્ટ આકારનાં પ્રતિબન્ધક બધાં આવરણ દૂર થવાની સાથે જ, ઈસિત મૂર્તિને આકાર જે અન્દર છુપાયેલો હતો, તે બહાર આવે છે. જ્ઞાનના સંબંધમાં પણ આત્માને બહારથી કાંઈ લાવવાનું નથી. અંદર જે છે તેને યોગ્ય ઉપાય દ્વારા બહાર કાઢવાનું છે: અર્થાતુ-અંદર રહેલા જ્ઞાનને પ્રકટ કરવાનું છે. કેળવણીની વાસ્તવિક દષ્ટિ:
આ દૃષ્ટિએ વિચારતાં આપણને એ સ્પષ્ટ થાય છે કે-જ્ઞાન, શિક્ષા કે કેળવણી શબ્દને પ્રાગ ત્યાં જ કરે વ્યાજબી છે, કે જ્યાં અંતરમાં છુપાયેલા જ્ઞાનને પ્રકટ થવાનાં સાધને આધક ને અધિક પ્રમાણમાં પૂરાં પાડવામાં આવતાં હાય. જે કઈ પદ્ધતિમાં બહારથી જ્ઞાન અંદર ઘુસાડવાના પ્રયત્ન થતા હોય, તે પદ્ધતિને કેળવણી ચા Education કહેવાના બદલે ગોખણપટ્ટી યા (ડકટરી) Injection કહેવું, એજ વધારે વ્યાજબી છે. આથી એ પણ સિદ્ધ થાય છે કેજેટલાં જ્ઞાન અમૂક પ્રકારના શારીરિક દંડના ભયથી અથવા પરીક્ષામાં નિષ્ફળ નિવડવાથી થનારા આર્થિક થા માનસિક
