________________
સાધના સાધના, સેવા કે ઉપાસના–એ ત્રણેય એક જ અર્થને કહેનારા શબ્દ છે. જગતમાં ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના સાધ્યની સિદ્ધિને માટે ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુઓની સાધના, સેવા અને ઉપાસના થઈ રહેલી હોય છે. તે સર્વમાં શ્રી જૈનશાસન કયી વસ્તુની સાધના કર્તવ્યરૂપ ગણે છે તથા તેને સિદ્ધ કરવા માટે કયે માર્ગ ઉપદેશ છે, એ તપાસવું અહીં પ્રસ્તુત છે. હેયપુરુષાર્થ અર્થ અને કામ?
પ્રાણુઓને સાધવાલાયક પુરુષાર્થો (Human ends)
૧–પુરુષાર્થ એટલે પુરુષની ઈચ્છા અને પ્રયત્નને વિષય, જેને મેળવવા માટે મનુષ્ય ઈચ્છા અને પ્રયત્ન કરે છે, તે પુરુષાર્થ કહેવાય છે. તેના ચાર પ્રકાર છે—ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ. પુરુષના સર્વ પ્રયત્નનું સાધ્ય માત્ર સુખ જ છે, તેથી સુખ એ જ મુખ્ય પુરુષાર્થ–પુરુષપ્રજન છે. પરન્તુ સુખની કલ્પના ની બે પ્રકારે હોય છે. એક બાહ્ય અને બીજી અત્યંતર. બાહ્ય સુખ અને તેનાં સાધને માટેનો પ્રયત્ન એ અનુક્રમે કામ અને અર્થ માટે પુરુષાર્થ છે. અત્યંત સુખ અને તેનાં સાધને માટે પ્રયત્ન, એ અનુક્રમે મેક્ષ અને ધર્મપુરુષાર્થ કહેવાય છે.
૧૩
