________________
૨૨૪
તપાચારના બાર અતિચારનું સ્વરૂપ,
શ્રી જિનેશ્વરે બાર પ્રકારે તપ પ્રરૂપે, તે પરમ નિજાનું કારણ છે. પણ તે ઈચ્છા વિરોધ કરીને, વિષ ગરલ અને અન્ય અનુષ્ઠાન રહિત, માન પૂજા રહિત, આજીવિકા હેતુ રહિત, પરલેકે દેવાદિકની પદવીના આશય રહિત, ઉમંગ સમતા તથા પ્રસન્ન ચિત્ત સહિત, કર્મ ક્ષય નિમિત્તે કષાય રહિત કરે તે શુદ્ધ તપ કહીએ. તેના બાર ભેદ છે. માટે અતિચાર બાર લાગે. તે નીચે મુજબ –
૧ અણુસણુ તપાતિચાર–ઉપવાસાદિક તપ કરીને પૂર્વે કરેલા આહાર યાદ કરે, ભક્તકથા કરે, આગલે દહાડે પારણાની ચિંતા કરે, મનમાં વિચારે કે, ઉપવાસ કઠણ થયે, આ શું કર્યું? એ પશ્ચાતાપ કરે તે અતિચાર લાગે.
૨ ઊણેદરી તપ–પિતાની ભૂખ કરતાં બે ચાર કેળીયા ઓછા જમવા તે ઊણેદરી તપ. તેથી અધિક અથવા સ્નિગ્ધ આહાર વધુ લે તે અતિચાર.
૩ વૃત્તિ સંક્ષેપ-વિવિધ પ્રકારના અભિગ્રહ ધારે, ચૌદ નિયમ ધારે અથવા આહારની ચીજોની ગણત્રી રાખે તે વૃત્તિ સંક્ષેપ; તેમાં ગણત્રી બરાબર રાખવાને કેટલીક ચીજો જેવી કે મીઠું, મરચું, જીરું, હીંગ ભેગાં નાંખી તૈયાર રખાવવાને સંકેત જણાવે, સૂચના કરે; જેથી દ્રવ્યની ગણત્રી બરાબર રહેશે એમ વિચારે તે અતિચાર.
૪ રસત્યાગ-છ વિગઈ તે વિકારના હેતુ છે તથા રસ ગૃદ્ધિના બહુ કડવા વિપાક છે, એમ જાણીને ત્યાગ કરે તે. પછી કાંઈ કારણ વિના કે ગુરુ આજ્ઞા વિના નિવિયાતાં કરી અથવા બીજી સારી ચીજ કરી ખાય તે રસ ત્યાગાતિચાર.
