________________
૨૯૪
આસ્તિકતાના આદ
અને દુઃખ એ શું વસ્તુ છે ?” એ અરાબર સમજી લેવાની જરૂર છે. સામાન્ય રીતે એમ કહેવાય છે કે;
यदिष्टं तत्सुखं प्राहुः, द्व ेष्यं दुःखमिहोच्यते ।' જે આપણને ઈષ્ટ લાગે તે સુખ અને જેના ઉપર દ્વેષ થાય તે દુઃ”.’
સુખનું' આ લક્ષણુ ખરાબર છે, પણ (ઈટસ શબ્દના અર્થ ‘ઈષ્ટ વસ્તુ' અથવા ‘ઈષ્ટ પદાર્થ' કરવામાં આવે, તે આ લક્ષણ પણ આધિભૌતિક મતવાદીએના સુખલક્ષણુની સમાન કક્ષાએ આવીને જ ઉભું રહે છે.
આધિભૌતિક મતવાદીએ પણ બાહ્ય ઇષ્ટ વદ્યાર્થીની પ્રાપ્તિમાં સુખ મનાવે છે અને તેની અપ્રાપ્તિ યા અભાવને ‘દુઃખ’ નામ આપે છે. કિન્તુ ઘણી વાર સુખદુઃખને અનુભવ એથી વિપરિત થાય છે.
ખીજી વાત એ છે કે, બાહ્ય ઈષ્ટ પદાર્થો એ જો સુખ હોય, તેા તૃષાતુરને પાણી એ‘ઈ' છે, માટે પાણીને ‘સુખ’શબ્દથી સમેધવુ જોઈ એ. અને એ સખાધન સાચુ હાય તે નદી કે કૂવાના શીતળ જળમાંથી તે બહાર જ શા માટે નીકળે ? પશુ એવા વ્યવહાર દુનિયામાં ક્દી થઈ શકે એમ નથી.
ઈન્દ્રિયની તૃપ્તિ કે દુ:ખનેા પ્રતિકાર મનુષ્યને ઈષ્ટ લાગે છે એ ખરૂ છે, પરંતુ જેટલુ -જેટલુ ઈષ્ટ લાગે તે બધું સુખ જ હોવું જોઇએ, એવે વ્યાપક સિદ્ધાન્ત
