________________
પુણ્ય અને પાપનો વિવેક
૧૫૧
સંસ્કાર, સાધારણ તથા જલ્દી પરિપકવ થઈને પિતાનું ફળ આપવું શરૂ કરી દે છે. પ્રબળ સંસ્કાર પરિરિથતિઓની પણ અપેક્ષા રાખતા નથી.
ભિન્ન-ભિન્ન પદાર્થો તરફ પ્રાણીઓને જે રૂચિઅરૂચિ પ્રગટ થાય છે, એનું કારણ અધિકાંશે તેના પૂર્વજન્મથી ચાલી આવેલી આદતના બળે પડેલા સંસ્કાર સિવાય બીજું શું બતાવી શકાય તેમ છે?
એથી પણ સંસ્કારોનું હેવું સિદ્ધ થાય છે. સંરકની પરંપરા જન્મ-જન્માંતર સુધી ચાલતી રહે છે. એની અભિવ્યકિત માટે એગ્ય શરીરાદિનું નિમણિ યા બાહ્ય સગાદિની સામગ્રીની અપેક્ષા રહે છે.
* નરક અને સ્વર્ગ ક કેટલાંક પાપ એવાં હોય છે કે જે દીર્ઘકાળપર્યત લાગલગટ ફળ દેનારાં હોય છે, એ ફળને માટે આ પૃથ્વી પર જે સંભવિત દુઃખ અને એને ભોગવવા માટેનાં પૂરતાં ઉપલબ્ધ સઘળાંએ સાધને છે તે પર્યાપ્ત પૂરતાં નથી, એટલે એને ભેગવવા માટે નિશ્ચિત જે સ્થાન છે તે-નારકલેક છે, તેમાં શંકા કરવી તે આસ્તિકતા સાથે જરા પણ સંગત નથી.
એ જ રીતે કેટલાંક પુણ્ય એવાં હોય છે કે, જેમાં વાસના અત્યંત મંદ અત્યંત પાતળી હોય છે અને જેનાં
