________________
જપમાલા અંગે કેટલીક વિચારણા
૨૦૩ : પત્તાજીવ-સંસ્કૃતમાં જેને પુત્રજીવક, પુત્રજીવ કે પત્રજીવ કહેવામાં આવે છે, હિંદીમાં જેને જીયાપતા, પુતજીઆ કે પતજીવ કહેવામાં આવે છે અને ગુજરાતીમાં જે પ્રાયઃ “જીયાત” તરીકે ઓળખાય છે, તેને ઉલ્લેખ અહીં પત્તાજીવ તરીકે કરવામાં આવ્યું છે. આ ઝાડ મોટું વધે છે અને તે કોંકણ તથા ઘાટના પર્વતે વગેરે સ્થળે વિશેષ થાય છે. તેનાં બીયાંની માતા બને છે, તે પુત્રજીવની માલા કહેવાય છે. સ્ત્રીઓ પુત્રની પ્રાપ્તિ માટે તથા તે જીવતા . રહે તે માટે તેનો ઉપયોગ કરે છે. આ માલા વિદ્વિષણ, ઉચ્ચાટન આદિમાં ઉપગી છે.
રતાંજણી–રતાંજલી. તે ચંદનને જ પ્રકાર છે. હિંદીમાં તેને લાલચંદન કહેવામાં આવે છે. તેના લાકડામાંથી રમકડાં બને છે અને મણકા પાડી માલા પણ બનાવી શકાય છે. મંત્રાનુષ્ઠાનમાં દિકુમારિકાઓ તથા પોતાના કપાલે તિલક કરવામાં તેના ઘસારાને ઉપયોગ થાય છે. જ્યાં રાતા રંગની માલા કહેલી હોય, ત્યાં આ માલા કામમાં લઈ શકાય છે.
પ્ય-રૂપું. તેના પિતા મણકા બનાવીને અથવા લાકડાના પારા પર રૂપે મઢીને માલા બનાવવામાં આવે છે. આ માલા નમસ્કારમંત્રના જપ માટે ઉપયોગી છે, પરંતુ ચાંદીના પિલા મણકામાં જે મીણ કે લાખ જેવી અશુદ્ધ વસ્તુ ભરેલ હોય, તે ઉપગમાં લેવા ગ્ય ગણાય નહિ.
સેવન–સુવર્ણ—સોનું. સોનાના મણકા બનાવીને.
