________________
સાધકે ચાગ્યતા કેળવવી ઘટે
૧૪૭
તેવીશ પ્રકારના વિષયેા +પર કાબુ રાખનારો. કદાચ પ્રારભમાં આવી સ્થિતિ ન હેાય તે પણ સાધકે આ આદર્શોને પેાતાની સામે રાખવા જોઈ એ અને બનતા પ્રયત્ને, અનતી ત્વરાએ તેની પરાધીનતામાંથી નીકળી જવું જોઇ એ. નહિ વશ કરાયેલી ઇન્દ્રિયા તાકાની ઘેાડાઓ જેવી છે. તે સાધકને કયારે પટકી નાખે, તે કહી શકાય નહિં. જ્યારે સુંવાળા સ્પર્ધાની લાલસા જાગે નહિ, જ્યારે સ્વાદિષ્ટ ભેાજન કરવાની ઇચ્છા પ્રગટે નહિ, જ્યારે સુગંધ માણવાની વૃત્તિ થાય નહિ, જ્યારે રૂપ-કુરૂપ સરખાં ભાસે અને મધુર કે કઠોર શબ્દોમાં કઈ તફાવત લાગે નહિ, ત્યારે સમજવુ` કે ઈન્દ્રિયો પર કાબૂ આન્યા છે, ઇન્દ્રિયાને! જય થયા છે. વાસ્તવમાં આ કામ
+ સ્પર્શ તેન્દ્રિય વડે આઠ બાબતે જાણી શકાય છેઃ (૧) હલકું, (૨) ભારે, (૩) કેમળ, (૪) ખરબચડું, (૫) ઠંડું, (૬) ગરમ, (૭) ચીકણું, અને (૮) લૂખું, તે સ્પર્શ તેન્દ્રિયના ૮ વિષયે. રસનેન્દ્રિય વડે પાંચ ખાખતા જાણી શકાય છે : (૧) મીકે! રસ, (૨) ખાટા રસ, (૩) ખારા રસ, (૪) કડવા રસ અને (૫) તીખા રસ, તે રસતેન્દ્રિયના પાંચ વિષયેા. કેટલાક તૂરા રસને સ્વતંત્ર ગણે છે, એ રીતે રસની સખ્યા છની તે છે, પરંતુ તૂરા રસ ખારા અને મીઠા રસનું પરિણામ છે. ધ્રાણેન્દ્રિય વડે એ બાબતો જાણી શકાય છેઃ (૧) સારી વાસ અને (૨) ખરાબ વાસ, તે ઘ્રાણેન્દ્રિના એ વિષયેા. ચક્ષુરિન્દ્રિય વડે પાંચ બાબતે જાણી શકાય છે: (૧) ધોળા રંગ, (૨) કાળેા રંગ, (૩) લીલો રંગ, (૪) પીળે! રંગ અને (૫) રાતા રંગ, તે ચક્ષુરિન્દ્રિયના પાંચ વિષયેા. અને શ્રેતેન્દ્રિય વડે ત્રણ બાબતે જાણી શકાય છે : (૧) સચિત્ત શબ્દ, (૨) અચિત્ત શબ્દ અને (૩) મિશ્રશબ્દ. આ રીતે ૮+૫+ર +૫+૩ મળી ઈન્દ્રિયાના કુલ વિષયા તેવીશ ગણાય છે.
