________________
પ્રકરણ ચોથું
અનેકાન્તવાદ અથવા સ્યાદ્વાદ
વસ્તુની એક બાજુ કે એક છેડે (અંત) જેઈને પ્રતિપાદન કરવું એ એકાન્ત દૃષ્ટિ છે અને વસ્તુની અનેક બાજુ કે અનેક છેડા (અંત) જોઈને તેનું પ્રતિપાદન કરવું એ અનેકાન્ત દષ્ટિ છે.
એકાન્ત દૃષ્ટિએ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરતાં તેનું યથાર્થ સ્વરૂપે રજૂ થતું નથી. અનેકાન્ત દષ્ટિએ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરતાં તેનું યથાર્થ સ્વરૂપે રજૂ થાય છે.
આ એકાન્ત અને અનેકાન્ત દૃષ્ટિ સમજવા માટે છ આંધળા અને હાથીનું દૃષ્ટાન્ત ધ્યાનમાં લેવાયેગ્ય છે.
એક રાજાને રસાલો તળાવના કિનારે થે હતે. તેમાં ઘણું ઘોડા હતા, ઘણા ઊંટ હતા અને એક સુંદર હાથી પણ હતે. ગામલેકે એ રસાલે જેવાને આવ્યા, તેમાં છ આંધળા પણ સામેલ હતા. બધા લેકે આઘાપાછા થયા પછી તેમણે હાથીના મહાવતને વિનંતિ કરી કે
