________________
૨૫
હસ્તી ધરાવે છે કે કેમ? એ પ્રશ્ન ઉઠાવવામાં આવે છે. તેને જવાબ એ છે કે આ વિશ્વમાં કઈ મનુષ્ય તવંગર અને કઈ મનુષ્ય ગરીબ દેખાય છે, કેઈ મનુષ્ય ઊંચે અને કોઈ મનુષ્ય નીચે જણાય છે, કોઈ સુંદર જેવામાં આવે છે ને કોઈ અસુંદર જોવામાં આવે છે, તેમજ કોઈને સુખને અનુભવ કરતે નિહાળીએ છીએ ને કોઈને દુઃખને અનુભવ કરતે નિહાળીએ છીએ. આમ બધાં મનુષ્યની સ્થિતિ વચ્ચે અંતર જણાય છે, એટલે તેનું કેઈ નિશ્ચિત કારણ હોવું જ જોઈએ અને તે કર્મ છે.
આ કર્મ એ શું વસ્તુ છે ? તેને જવાબ એ છે કે તે એક પ્રકારની પુદ્ગલની વર્ગણાઓ છે, એટલે જીવ કે આત્માના સ્વભાવથી ભિન્ન એવો સ્વભાવ ધરાવનારી છે અને તેથી જ જીવમાં સ્વભાવ અને વિભાવ એવી બે સ્થિતિ ઉત્પન્ન થાય છે. દાખલા તરીકે જીવને સ્વભાવ જ્ઞાન છે પણ કર્મના સંગને લીધે તેનામાં અજ્ઞાન પણ દેખાય છે.
કર્મો કેટલા પ્રકારનાં છે? તેને જવાબ એ છે કે તે મુખ્યત્વે આઠ પ્રકારનાં છે. જે કર્મો આત્માના જ્ઞાનગુણનું આવરણ કરે છે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ. જે કર્મો આત્માના દર્શન ગુણનું આવરણ કરે છે તે દશનાવરણીય કર્મ. જેના લીધે આત્માને શાતા અને અશાતાને અનુભવ
