________________
ધ મધ-ગ્રંથમાળા
ઃ ૬૬ :
પુષ્પ
પણ કંઈ હરકત નથી. પ્રાચીન સાહિત્યમાં સાત ગુણવ્રતાના ઉલ્લેખ આવે છે, તે આ જ દૃષ્ટિએ. ’.
સ્થૂલ પ્રાણાતિપાતવિરમણુ-વ્રત.
સ્થૂલ પ્રાણાતિપાતવિરમણુ-વ્રત એટલે સ્થૂલ હિંસાના ત્યાગ. આ વ્રતમાં નિરપરાધી ત્રસ જીવાને સકલ્પીને નિરપેક્ષપણે મારવા નહિ, એવુ પ્રત્યાખ્યાન કરવામાં આવે છે. તેના સ્પષ્ટા એ છે કે-જે ત્રસ જીવાએ મારા કઈ પણુ અપરાધ કરેલા નથી તેમને હું વિના પ્રયાજને મારવાની બુદ્ધિએ મારીશ નહિ. આવું પ્રત્યાખ્યાન કરવાનું કારણ એ છે કે—આ જગમાં જીવા એ પ્રકારના છેઃ એક ત્રસ અને ખીજા સ્થાવર. ( ત્રસ એટલે એઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય, સ્થાવર એટલે પૃથ્વીકાય, અકાય, તેઉકાય, વાઉકાય અને વનસ્પતિકાય. ) તેમાંથી ગૃહસ્થેા ત્રસની દયા પાળી શકે પણ સ્થાવરેની યા પાળી શકે નહિ, કારણ કે તેમની હિં'સા કર્યાં વિના ખાવા-પીવા વગેરેનાં સાધને મેળવી શકાતાં નથી. આ જીવેાની જયણા થઈ શકે એટલે કે તેમની ઓછામાં ઓછી Rsિ'સા કેમ થાય ? તેવા પ્રયત્ન થઈ શકે. વળી ત્રસ જીવામાં પણ ગૃહસ્થા નિરપરાધીની ક્રયા પાળી શકે પણ અપરાધીની દયા પાળી શકે નહિ, કારણ કે તેમ કરવા જતાં રાજ્ય ઝુંટવાઈ જાય, દેશ પરાધીન ખને, ચાર-લૂંટારા ગુંડા-બદમાશનું ચડી વાગે અને તેઓ શ્રી, ખાળા, માલમત્તાં વગેરે તમામ વસ્તુઓને ઉઠાવી જાય. તાત્પર્ય કે-અપરાધીને શિક્ષા કરવાની છૂટ ન રાખે તે ગૃહસ્થતું કામ-ગૃહસ્થના વ્યવહાર ચાલી શકે નહિ. વળી ગૃહસ્થાને આજીવિકાદિ કારણે ખેતરા ખેડવાં પડે, ઘર તથા હાટા
