________________
: ૩૯ :
ધમાંત
જેમ સાનાની પરીક્ષા
( ૧ ) નિઘણુ ( કસેાટીના પત્થર પર ચડાવીને કસ લેવા અને તે પરથી તેની શુદ્ધતાની ખાતરી કરવી ), (૨) ચ્છેદન ( તેને છીણીવતી કાપી જોવું અને જેવુ બહારથી દેખાય છે તેવું જ અંદરથી પણ છે કે કેમ ? તેની ખાતરી કરવી ), (૩) તાપ ( તેને તપાવીને જોવુ કે તેમાં કોઈ હલકી ધાતુના ભેળ તા નથી થયા ? ) અને (૪) તાડન ( તેને 'ટીપી જોવુ. કે તેનુ' પતરું સાનાની માફક ખૂબ ખારીક થાય છે કે કેમ ? ) વડે કરવામાં આવે છે, તેમ ધર્મની પરીક્ષા પણ વિદ્વાના ચાર રીતે કરે છે. તે આ પ્રમાણેઃ (૧) શ્રુતેન–શાસ્રવડે. તેના અંગે પ્રતિપાદન થયેલાં શાશ્ત્રા કેવા છે? પ્રામાણિક કે અપ્રામાણિક ? સવાદવાળાં કે વિસંવાદવાળાં ? સર્વજ્ઞાએ કહેલાં કે મન:કલ્પિત ? આ પરીક્ષામાં જો એમ માલૂમ પડે કે તેનાં શાસ્ત્રો અપ્રામાણિક, વિસંવાદવાળા અને મન:કલ્પિત છે, તેા જાણવું કે એના આધારે ચાલતા ધર્મ કુધર્મ છે અને તેથી વિપરીત જો એમ જણાય કે તેના શાસ્રો પ્રામાણિક છે, એટલે કોઈ પણ જાતની ઘાલમેલ વિનાનાં છે, સંવાદી છે એટલે કે પૂર્વાપર વિરાધ વિનાનાં છે અને સર્વજ્ઞ પ્રણીત એટલે સર્વજ્ઞાએ પ્રરૂપેલાં છે, તેા જાણવું કે તેના આધારે ચાલતે ધર્મ સુધર્મ છે. (૨) શીહેન-શીલવડે તે ધર્મ કેવા પ્રકારના ચારિત્રને ઉપદેશ આપે છે ? જો તે સદાચારના ભંગ થાય તેવા ઉપદેશ આપતા હાય તા જાણવુ કે તે કુધર્મ છે અને તેથી વિરુદ્ધ સદાચારની પુષ્ટિ કરતા હોય તે જાણવું કે તે સુધમ છે. કેટલાક ધર્માં એવું પ્રતિપાદન કરે છે કે-મદ્ય, માંસ, મત્સ્ય, મુદ્રા અને મૈથુન એ
છઠ્ઠું':
