________________
ધર્મધ-ચંથમાળા
* પુષ્પ શ્રેષ્ઠતાને સિકકે છે? જો એમ હોય તે ચીંપાનીઝ અને ગેરીલા આદિ વાનરેને પૂછડી હોતી નથી. ત્યારે શું મૂછ હેવી એ શ્રેષતાનું પ્રતીક છે? જો એમ હોય તે વાઘ, વરુ, સિંહ, બિલાડી વગેરે અનેક પશુઓ મૂછવાળાં હોય છે. અને જે દાઢી હેવી એ જ શ્રેષ્ઠતાનું નિશાન હોય તે બકરાંઓ બહુ સારી દાઢી ઉગાડી જાણે છે !
જે એમ કહેવામાં આવે કે પશુઓ નગ્ન હાલતમાં રખડે છે, તેથી તેઓ ઉતરતી કેટિનાં છે, તો કેટલાયે મનુષ્ય જંગલમાં વસ્ત્ર રહિત હાલતમાં જ વસે છે અને સંસ્કૃત સમાજમાં પણ બાળકે, નગ્ન મતવાદીઓ અને કેટલાક સાધુઓ વસ્ત્રથી તદ્દન રહિત હોય છે. અથવા એમ કહેવામાં આવે કે પશુઓ રાંધી શકતા નથી–રાઈ કરીને જમી શકતા નથી, તે પૃથ્વીના પટ પર આજે કેટલીયે મનુષ્ય જાતિઓ એવી વસે છે કે જેઓ રાંધવાની કળા બિલકુલ જાણતી નથી અને માત્ર ફળ, ફૂલ કે શિકાર પર જ પોતાનું ગુજરાન ચલાવે છે.
આહાર” એટલે ખાવુંપીવું, “નિદ્રા” એટલે ઊંઘી જવું, ભય” એટલે બળવાનથી બીવું અને “મૈથુન” એટલે વિષયચેષ્ટા કરવી, એ ચારે “સંજ્ઞાઓ” પશુ અને મનુષ્યમાં સમાન હોય છે, તે પછી મનુષ્યમાં એવું કયું તત્ત્વ વિશિષ્ટ છે કે જેના લીધે તે પશુ કરતાં અનેકગુણ ચડિયાત અથવા શ્રેષ્ઠ ગણાય છે ?
મનુષ્યની વિશિષ્ટતા આ પ્રશ્નનો સ્પષ્ટ ઉત્તર એ છે કે “વિચાર કરવાની શક્તિ” અથવા “બુદ્ધિ ” એ મનુષ્યની વિશિષ્ટતા છે. જેના
