________________
સ્યાદ્વાદ
આવે, ત્યારે એક શબ્દ દ્વારા એક ધર્મના પ્રતિપાદન પુરઃસર સમસ્ત ધર્મીનું પ્રતિપાદન થઇ જતું હાવાથી તેને ‘યુગપત્’ કથન કહેવામાં આવે છે. આ ક્રમ અને યૌગપદ્ય કથનના ભેદ પડે છે, તેનું કારણ ધર્મોની ભેન્નાભેદ્ય વિવક્ષા છે. વિવક્ષાભેદથી એક કથનને ક્રમ કહેવામાં આવે છે અને બીજાને ચૌગપદ્ય કહેવામાં આવે છે. કાલ, આત્મ રૂપ, અર્થ, સંબ ંધ, ઉપકાર, ગુણિદેશ, સસ અને શબ્દ, એ કાલાદિ આઠ પદાર્થો છે. એ આઠની સાથે ધર્મોની ભેટ્ટાભેદ વૃત્તિ સ્યાદ્વાદ નીતિથી ઘટાવી શકાય છે.
પ્રશ્ન॰ પ્રમાણ એટલે શું ?
ઉત્ત૨૦ ‘ પ્રમીતેઽનેનેતિ પ્રમાળમ્ । ' અર્થાત્—જે વડે વસ્તુતત્ત્વના યથાર્થ નિર્ણય થાય તે પ્રમાણ છે. યથા જ્ઞાન, એ સ ંદેહ, ભ્રમ અને અજ્ઞાનને દૂર કરે છે તથા વસ્તુનું ખરૂં વસ્તુસ્વરૂપ સમજાવે છે; માટે તે યથાર્થ જ્ઞાન પ્રમાણ કહેવાય છે. એ પ્રમાણુ સન્નિકર્ષાદિ જડ વસ્તુ હાઇ શકે નહિં, પણ સ્વ—પર પ્રકાશક જ્ઞાન જ હાઈ શકે.
૫૧
જેનેએ માનેલા એ પ્રમાણેાનું સ્વરૂપ નીચે મુજબ છે. સ્પષ્ટ પ્રતિભાસી જ્ઞાનને પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ કહેવામાં આવે છે. તેના બે ભેદ છે–સાંવ્યાવહારિક પ્રત્યક્ષ અને પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ. સાંવ્યાવહારિક પ્રત્યક્ષના પણ એ ભેદો છે—ઇન્દ્રિયનિમન્યન અને અનિન્દ્રિય નિમન્ધન. ઇન્દ્રિયદ્વારાએ ખાધ થાય, તે ઇન્દ્રિય-નિબન્ધન અને મનદ્વારાએ બાધ થાય, તે અનિન્દ્રિયનિબન્ધન. એ અન્નેના ચાર-ચાર ભેદે છે. અવગ્રહ, ઇહા, અવાય અને ધારણા. અનુ સામાન્ય ગ્રહણ
