________________
૨૪૨
ધશ્રદ્ધા
જૈન શાસ્ત્રકારોએ તેને શુભાશુભ કર્મની સંજ્ઞા આપેલી છે. સુખ–દુ:ખનાં કારણભૂત એ ક`બીજનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટતયા સમજાવવા માટે આજે પણુ જૈન દર્શનમાં, જગત્ની સર્વશ્રેષ્ટ ભાષાઓમાં લખાયેલું, લાખા શ્લાક પ્રમાણુ સાહિત્ય હયાતિ ધરાવે છે.
સુખ, દુ:ખ અને જગત્—વૈચિત્ર્યના પ્રત્યક્ષ અનુભવ ઉપરથી ફલિત થતાં કર્મરૂપી અષ્ટ કારણ સુધી સૌ કોઇ બુદ્ધિમાનને પહેાંચવું જ પડે છે. શાસ્ત્રીય પરભાષામાં અને કાર્યોનુમાન’ કહેવાય છે. ધૂમ દર્શનથી અગ્નિનું અનુમાન, એ જેટલું સત્ય છે, તેટલું જ સત્ય સુખ-દુઃખ રૂપી કાર્ય દર્શનથી તેના કારણભૂત પુણ્ય-પાપ અને ધર્મ-અધર્માદિનું અનુમાન કરવું તે છે.
મીજી રીતે જોતાં જીવ માત્રમાં આત્મત્વ સરખું છે, છતાં નર, પશુ આદિ દેહવૈચિત્ર્ય જણાય છે, તેનું કારણુ પણ હાવું જ જોઈએ. માતાપિતાદિ ષ્ટ હેતુઓજ તેનાં કારણેા છે, એમ કહેવું એ ઠીક નથી, કારણ કે-ષ્ટ હેતુ સમાન હાવા છતાં સુરૂપ, કુરૂપાદિ દેવૈચિત્ર્ય પણ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. તે પણ કારણ વિના થવું અશકય છે. શુભ દેહની પ્રાપ્તિ એ પુણ્ય યા ધર્મનું કાર્ય છે અને અશુભ દેહની પ્રાપ્તિ એ પાપ યા અધર્મનુ કાર્ય છે, એમ માન્યા સિવાય કાઇને પણ ચાલે તેમ છે જ નહિ.
જેમ કાર્યોનુમાન'થી ધર્મ-અધર્મની સત્તા
થાય છે તેમ કારણાનુમાનથી પણ ધર્મ અધર્મની સત્તા પ્રત્યક્ષ થાય છે. ક્રિયા માત્ર કાંઇને કાંઇ ફળ આપનારી
