________________
હોંકારકલ્પતરુ નિર્ણય કરવા માટે સિદ્ધાંતને આધાર લેવો પડે છે. જે સામાની માન્યતા સિદ્ધાંતવિરુદ્ધ હોય તે તેને અસત્ય - માનવી જોઈએ. - વસ્તુને જોવાની અનેક દષ્ટિઓ છે. તેમાં તાત્ત્વિક
અને વ્યાવહારિક એ બે દષ્ટિએ મુખ્ય છે. તાત્વિક દષ્ટિ વસ્તુનાં મૂળ સ્વરૂપ કે પરમાર્થ સુધી પહોંચે છે અને વ્યાવહારિક દષ્ટિ વસ્તુની બાહ્ય સ્વરૂપ તથા સાધનો વિચાર કરે છે. તેમાં કોઈ વાર તાવિક દષ્ટિને મહત્ત્વ આપવું પડે છે અને કઈ વાર વ્યાવહારિક દષ્ટિને મહત્ત્વ આપવું પડે છે. ટૂંકમાં આ બંને દષ્ટિઓના સુમેળથી જ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે.
માનવભવની દુર્લભતા જીવ અનાદિ છે. તેની સાથે જોડાયેલી જડપુદ્ગલની વર્ગણાઓ કે જે કર્મને નામથી ઓળખાય છે, તે પણ અનાદિ છે. જીવ અને કર્મના આ સંબંધને ખ્યાલ ખાણમાં રહેલી સોનાની કાચી ધાતુના દષ્ટાંતથી આવી શકે છે. જેમ ખાણમાં રહેલી સેનાની કાચી ધાતુ અધિક માટીના મિશ્રણવાળી હોય છે, તેમ પ્રથમાવસ્થામાં જીવને અનંત કર્મો વળગેલાં હોય છે. એ અનંત કર્મોને લીધે, તેમજ પુરુષાર્થની નબળાઈને લીધે તે “નિગોદ” નામની અવસ્થામાં અનંતકાલ સુધી પરિ. ભ્રમણ કર્યા કરે છે કે જ્યાં જન્મમરણ ખૂબ જ ઝડપી
