________________
૨૬૪
હોંકારકલ્પતરુ
અને (૫) શ્યામ. આ દરેક વણે ધ્યાન ધરતાં તેના પાંચ પ્રકાર બને છે. જૈન ધર્મના પાયારૂપ પંચપરમેષ્ઠીનું ધ્યાન આ પાંચ વર્ષે જ ધરવામાં આવે છે. જેમ કેઅરિહંતનું ધ્યાન વેત વણે ધરાય છે, સિદ્ધનું ધ્યાન રક્ત વણે ધરાય છે, આચાર્યનું ધ્યાન પીત વણે ધરાય છે, ઉપાધ્યાયનું ધ્યાન નીલ વર્ણ ધરાય છે અને સાધુનું ધ્યાન શ્યામ વર્ણ ધરાય છે. આજ રીતે ચોવીશ તીર્થકરોનું ધ્યાન પણ પાંચ વણે ધરાય છે અને હોંકારનું ધ્યાન પણ પાંચ વણેજ ધરાય છે. શ્રીમાન જિનપ્રભસૂરિજીએ હીં કાક૯પમાં તેનું વ્યવસ્થિત વિધાન કરેલું છે અને અન્ય જૈન ગ્રંથોમાં પણ એવું જ નિરૂપણ કરેલું છે. એટલે જૈન ધર્મમાં હોંકારના પંચવર્ષીય ધ્યાન બાબત કોઈ વિવાદ નથી.
પરંતુ અન્ય મંત્રવાદીઓમાં નીલ અને શ્યામવણીય ધ્યાનની બાબતમાં એકવાક્યતા નથી. કેટલાક શ્યામવર્ણય ધ્યાનનો સ્વીકાર કરે છે અને નીલવણય ધ્યાનને જતું કરે છે, તો કેટલાક નીલવણય ધ્યાનનો સ્વીકાર કરે છે અને શ્યામવર્ણય ધ્યાનને જતું કરે છે. હકારવિદ્યાસ્તવનમાં વેત, રક્ત, પીત અને શ્યામ એમ ચાર પ્રકારનું ધ્યાન બતાવ્યું છે, તે પ્રસ્તુત કૃતિમાં વેત, રક્ત, પિત અને નીલ એમ ચાર પ્રકારનું ધ્યાન બતાવ્યું છે. વાસ્તવમાં નીલ અને શ્યામ એ બંને ધ્યાનોથી ઉગ્ર કર્મની સિદ્ધિ થાય છે, એટલે તેમણે એકબીજાને અંતર્ગત માની લીધા હોય એ બનવા ગ્ય છે.
