________________
૨૫૪
હોંકારકલ્પતરુ પ્રસિદ્ધ છે. તેમાં ધર્મપુરુષાર્થની પ્રાપ્તિ થવાથી મનુષ્ય પિતાનું કર્તવ્ય સમજે છે, પુણ્યનાં કાર્યો કરવાની વૃત્તિવાળે થાય છે તથા જેનાથી દુર્ગતિ દૂર થાય અને સગતિની પ્રાપ્તિ થઈ શકે એવી સઘળી પ્રવૃત્તિઓ કરે છે. અનુભવી પુરુષોએ કહ્યું છે કે “ધર્મળ હીના પશુમિ સમાનાજે મનુષ્ય ધર્મથી રહિત છે, તે પશુઓ જેવા છે.” આને અર્થ એમ સમજવાને છે કે મનુષ્યમાં સાચું મનુધ્યપણું-સાચી માનવતા લાવનારો ધર્મ છે. તેથી મનુષ્ય તેનું સેવન–આરાધન અવશ્ય કરવું જોઈએ.
ચાર પ્રકારના પુરુષાર્થમાં ધર્મને પ્રથમ મૂકવાનું કારણ એ છે કે તે માનવજીવનની મુખ્ય જરૂરીઆત છે, તેના વિના માનવજીવન સફળ થઈ શકતું નથી.
જેઓ ભૌતિકવાદની ભ્રમણામાં રાચે છે, તેઓ ધર્મ અને મોક્ષને ઉડાવી દે છે અને માત્ર અર્થ અને કામનું સેવન કરવાની જ બુદ્ધિ રાખે છે, પણ તેથી માનવતાનો હાસ થાય છે અને મનુષ્યના ળિયામાં પશુનું જીવન
જીવાય છે.
આજે સમાજની રચના સંવાદી બનાવવાના પ્રયાસો થાય છે, પણ તેમાં ધાર્મિક ભાવના નથી. એટલે એ પ્રયાસ નિષ્ફળ જાય છે અને સમાજમાં સ્વાર્થ લુપતા, હિંસા, દુરાચરણ વગેરે વ્યાપક બને છે. જે સમાજની રચના સંવાદી કરવી હોય તે તેને એક જ ઉપાય છે
