________________
[ ८१ ]
गोत्र की व्यवस्था इस प्रकार है ।
१ - संताण कमेणा गयजीवाऽऽयरणस्स गोदमिदि संरणा । उच्च नीचं चरणं, उच्चं नीचं हवे गोदं ॥ १३ ॥
(' आ० नेमिचन्द्र कृत गोम्मट सार जीव कांड गा० १३ ) २- यस्योदयात् लोक पूजितेषु कुलेषु जन्म तदुच्चै गोत्रम् | यदुदयात् गर्हितेषु कुलेषु जन्म तन्नीचैर्गोत्रम् ॥
( आ० पूज्यपाद कृत सर्वार्थ सिद्धि भ०
८ सूत्र १२ टीका ) ३- दीक्षायोग्य साध्वाचाराणां साध्वाचारै कृत सम्बन्धाना मार्य प्रत्ययाभिधान व्यवहार निबन्धनानां पुरुषाणां संतानः उच्चै गोत्रम् ॥ तद्वीपरीतं नीचे गोत्रम्
( आ• भूतबलि कृत पट खंडागत ४ वेदना खंड ५ वा पयडि अधिकार का सूत्र १२९ की आ० वीरसेन कृत धवला टीका )
४-नीच गोत्र का उदय पांचवे गुण स्थानक तक है देसे तदीय कसाया, तिरिया उज्जोय णीच तिरियगंदी छडे आहार दुगं, थिस तियं उदय वोच्छिणा ॥ २६७ ॥ देसे तदीय कलाया, नीच एमेव मनुस सामराणे पजते वि य इत्थीवेदा श्रपज्जत परिहीणा ॥ ३००॥
( गोम्मट सार -कम्मकांड )
इन पाठों से शूद्रों का मोक्ष ही नहीं वरन् शूद्रों की दीक्षा का भी निषेध है ।
जैन - - यह दिगम्बरसम्मत गोत्रव्यवस्था स्पष्ट नहीं है
देखिये
१- गोम्मटसार में उच्चं चरणं उच्चं गोदं हवे, नीचं चरणं नचिं गोदं हवे । उच्च आचरण से उच्च गोत्र व नीच श्राचरण से नीच गोत्र माना
1