________________
૧૫૪ : મત્સ્ય લાગલ
રે આવું પુરુષાતન કેવું વેડફાય છે! જે પુરુષાતનથી સંસાર નિર્ભય થવે જઈએ, એનાથી આજે ભયભીત બન્યા છે. જેનાથી સ્ત્રીએ સુરક્ષિત થવી જોઈએ, એનાથી સાશંક બની છે!
રાણું મૃગાવતીને ભગવાન મહાવીરની એ વાણી યાદ આવી. એણે એક વાર પૂછેલું કે જીવનું સબળપણું સારું કે દુબળપણું! ઉદ્યમીપણું સારું કે આળસપણું! એમણે સ્પષ્ટ ભાખેલું કે ધમો જનું ઉદ્યમીપણું ને સબળપણું સારું ! અધમનું દુબળપણું ને અનુદ્યમીપણું સારું.
મનથી રાણી ભગવાન મહાવીરને મરી રહી ને વાદી રહી, પણ અચાનક જે દશ્ય એની નજરે પડયું, એણે એને ઘેલી બનાવી મૂકી. ખંડના મધ્ય ભાગમાં રાજા શતાનીક હાથપગ પ્રસારીને પડ્યા હતા. મળમૂત્રથી એમનાં વસ્ત્રો ખરડાયેલાં હતાં. મેં ફાટેલું હતું, ને આંખના ડોળા ભયાનક રીતે ઉઘાડા હતા. ક્ષણભરમાં એ વાતની ખાતરી થઈ ગઈ કે એ જીવતે દેહ નહોતે, મરેલું શબ હતું!
રાણી પિતાના પતિદેવની આ હાલત ન જોઈ શક્યાં. એ દેડયાં, પડયાં ને બેભાન બની ગયાં. રાજકુમાર ઉદયન થોડી વારમાં દેડતે આવ્યો. એ હૃદય પીગળાવી નાખે તેવું રડવા લાગ્યો. પુત્રના રુદને માતાની મૂછીને વાળી. એ જાગતાંની સાથે રડવા લાગી હૈયાફાટ વિલાપ કરવા લાગી.
મંત્રીરાજ ભારે ચિતે રાજાજીને યોગ્ય અંત્યેષ્ટિ સંસ્કારની વ્યવસ્થા કરી રહ્યા. અત્યારનો ગભરાટ વત્સદેશનો વિનાશ નોતરે તેમ હતું. નિરાશ સૈન્ય નાસીપાસ બને તેમ હતું. તેમણે રાજીને કહ્યું: “ઝરામાંથી પાણી વહી ગયું,
