________________
अनधिकार चेष्टा : १७ ભારતને પેાતાનુ કચા-સાહિત્ય છે, અને તે જેવું તેવું નહિપણ અસાધારણ કાટિનું છે. કદાચ પ્રાચીનતાની દૃષ્ટિએ એ બધામાંય મુરુગ પણ હાય. ભારતે એટલા બધા દાનવીશ, રવીશ અને ધારા પેદા કર્યા છે, કે તેની આસપાસ ગૂંથાયેલું અને ગૂંથાતુ જતું સાહિત્ય એક અજબ ખુમારી પેદા કરે છે. એમ તા ભારતીય સાહિત્યના કાંઇ ચેાકા પાડી ન શકાય; ભાષા ને સંસ્કારની દૃષ્ટિએ ધી પરપરામાં ઘણું સામ્ય છે, છતાં કાંઇક કાંઇક જુદી પદ્મતી માન્યતાઓ અને જીવનગત જુદાં જુદાં વલણાને લીધે ભારતીય કયા–સાહિત્યને મુખ્યપણે ત્રણ પ્રવાહમાં વહેંચી શકાય ઃ ૧. વૈદિક અને પૌરાણિક, ર. બૌદ્ધ, ૩. જૈન.
વૈદિક અને પૌરાણિક ગણાતા કથાસાહિત્યમાં એક તરત નજરે ચઢે એવી કલ્પના તેને બીન્ન બે પ્રવાહાથી જુદુ પાડે છે. એ કલ્પના તે દેવાસુર સંગ્રામની. દેવા અને અસુરા મૂળે કાણુ હતા, તેમનેા સંગ્રામ કથારે અને કયે નિમિત્તે તેમજ કયાં થયેલા —એ બધુ આજે તદ્ન સ્પષ્ટ નથી. પશુ એ સંગ્રામની કલ્પના કથારેક વાર્તામાં દાખલ થઈ. પછી તે। એ કલ્પના વ્યાસા અને પૌરાણિકા માટે કામા ધેનુ બની ગઇ. એ કલ્પનાની ભૂમિકા ઉપર એટલું બધું વૈદિક અને પૌરાણિક સાહિત્ય રચાયું છે, કે તે જોતાં આશ્ચર્યંમાં ગરક થઈ જવાય છે. ઐતરેય અને શ્રુતપથ બ્રાહ્મણમાં દેવાસુર-સગ્રામના સ`કેત એક રીતે છે, જ્યારે છાંટ્ટેગ્ય અને બૃહદારણ્યક જેવાં ઉપનિષદ્રામાં તેને ઉપયાગ કથારૂપે તત્ત્વજ્ઞાનના વિકાસમાં થયા છે. અને મહાભારત જેવાં મહાકાવ્યા અને પુરાણામાં તે એ કલ્પના વિના જાણે વ્યાસે આગળ જ વધી શકતા નથી. મહાદેવને ઉમા સાથે પરણાવવા હોય કે કંસ જેવાતા વધ કરાવવા હાય કે લેખકે પોતે માની લીધેલા બૌ–જૈન જેવા નાસ્તિક અસુરાને નરકે માકલી વૈદિક-આસ્તિક દેવાનુ રાજ્ય કે ભાવ જેવા વંશને અસુર કાટીમાં મૂકવા હોય તે
સ્થાપવુ હૈય તેને પ્રાચીન
