________________
પોતાના પડઘા : ૮૯ એણે મને બતાવ્યાં એ મેં જોયાં. મેં વિચાર ન કર્યો કે દુનિયામાં કેટલીક વાતમાં આંખ આડા કાન કરવા પડે છે. ને હું ન સમજ્યો કે દુનિયાનું ગાડું તો એમ જ ચાલે. આ દાસદાસીઓને વેપાર કંઈ ન છે? જમાનાઓથી ચાલ્યા આવે છે. શું અમારા કરતાં અમારા વૃદ્ધો ઓછા ડાહ્યા હતા! એમને જેવાને આંખ, સાંભળવાને કાન ને સમજવાને બુદ્ધિ નહોતી! અરે, સંસાર આ નિર્લજજ, નાગ ને નાલાયક છે. સારાં વસ્ત્રો પહેર્યા, જરા સંસ્કાર ને શણગાર કર્યા, એટલે શું સંસાર સુધરી ગયે? મૃગાવતના કેટલાક ગુરુઓ તે કહે છે, કે લડાઈ ન કરે, લશ્કર ન રાખે ! તે શું વળી કઈ રાજા યુદ્ધ વિના રહી શકે ? યુદ્ધમાં સ્વર્ગ બતાવનાર પુરાણું પુરુષે શું અક્કલ વગરના હતા ?
રાજા શતાનિકની વિચારણા આગળ વધી :
“જેમ કેટલુંક સાંભળ્યું–ન સાંભળ્યું કરવું જોઈએ એમ કેટલુંક જોયું–ના જેવું કરવામાં સંસારને સાર રહેલો છે. પણ સ્ત્રીની બુદ્ધિએ ચાલનાર મેં, મૃગાએ બતાવ્યું તે જોયું ! એણે મધલાળ જેવા શબ્દોમાં કહ્યું: “સ્વામીનાથ! આ મહામાન્ય દાસબજારોમાં કેવાં ધૃણિત કાર્યો ચાલે છે, તે તે જુએ. રાજા, પ્રજાની કમાણુના દશમા ભાગને જેમ હકદાર છે, એમ એના પાપ-પુણ્યમાં પણ એને હિસ્સો છે. અરે, ત્યાં જુએ ! પેલા દેખાવડા જુવાનને પુરુષત્વથી હીન કરવાની કેવી વૃણિત ક્રિયા ચાલી રહી છે. લાચાર પશુની જેમ કેવાં કાંસાં એ પાડી રહ્યો છે. તે ઉપરથી વધારામાં
