________________
છે : પરમાલાગલ
“હા, રાજા છે. જે ચંપાનગરી પર અચાનક એપ મારી તમે બંટી લીધી, જ્યાંના નાના સૈન્ય સામે મોટું સૈન્ય ચલાવી તમે ફતેહ મેળવી, જેના રાજા દધિવાહનને લડાઈમાં હણ્ય, જ્યાંનાં સ્ત્રીપુરુષને તમારા રાજ-નિયમ પ્રમાણે દાસ બનાવી આણ્યાં-વેચ્યાં, એ રાજની આ કુંવરી વસુમતી !” વૃદ્ધ પુરુષના શબ્દમાં આગ ભરી હતી.
મેં ચંપાને જરૂર લૂંટી–વિજયી રાજા તરીકે મારો એ હક હતો. મેં ત્યાંના રાજા દધિવાહનને રણમાં રાજે, કારણ કે એ મારે ક્ષત્રીને ધર્મ હતો. પણ મેં તેની કુંવરીને નથી લૂંટી.”
જેને રાજા લૂંટ કરતો હોય એની સેના શાહુકાર ક્યાંથી હોય? રાણી ધારિણી અને કુંવરી વસુમતીને એક સનિક ઉપાડી લાવ્યું. રાણું ધારિણું શીલની રક્ષામાં મૃત્યુને વર્યા. કુંવરી વસુમતી દાસબજારમાં વહુ માટે વેચાઈ શું મહારાણું મૃગાવતી પિતાની માજણ બેન ધારણની પુત્રીને ભૂલી ગયા?”
કોણ વસુમતી ? મારી ભાણેજ, એ ગુલામ ! એનું વેચાણ ! ” રાણી મૃગાવતી એકદમ આગળ આવ્યાં ને ચંદનાને ભેટી પડ્યાં. માસી–ભાણેજ એકબીજાને ગળે વળગ્યાં. મૃગાવતીની આંખમાં આંસુ હતાં. સંસારના સગપણનું રહસ્ય જાણનારી ચંદના સવસ્થ હતી.
ધિ છે આ રાજધર્મને! ધિક્કાર છે આ ક્ષત્રીવટને ! એકને અનેક જીતે, એમાં શી બહાદુરી! સબળ નબળાને હણે એમાં શી માનવતા !”
