________________
સડૅર : ઉત્તર ગુજરાતનું એક ઐતિહાસિક ગામડું
ઉત્તર ગુજરાતને પ્રદેશ ગૂજરાતની પ્રાચીન સંસ્કૃતિનું એક કેન્દ્રસ્થાન હાઇ અનેક ઐતિહાસિક અને ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ સ્થાનેથી ભરપૂર છે. આષુ, આરાસણ, ચદ્રાવતી, વડનગર, મેઢેરા અને અણુહિલવાડ જેવાં સવિશ્રુત સ્થાનેાની વાત જવા દઇએ તો પણ ઝીંઝુવાડા, લેાટેશ્વર, કાટચ, વાયડ, ઇડર, કર્ણાવતી, દેલમાલ, વાધેલ, સૂણુક, દધિસ્થલી, શ્રીસ્થળ, વીસનગર, બેચરાજી, પાલનપુર, તાર’ગા, પંચાસર, માંડળ ઇત્યાદિ અનેક એવાં સ્થળેા ત્યાં આવેલાં છે, જ્યાંથી ગુજરાતનાં શિલ્પ-સ્થાપત્ય, ઇતિહાસ વગેરે વિષે ઉપયોગી એવી માહિતી ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આવાં સ્થાને પૈકી સંડેર પણ એક છે. ગૂજરાતના પ્રાચીન કે મધ્યકાલીન ઇતિહાસમાં તેનું સ્થાન બહુ આગળ તરી આવતું નથી, છતાં ઉત્તર ગુજરાતનું પુરાતત્ત્વવિષયક અવલાકન કરતાં એ સ્થાનની અવગણુના થઇ શકે તેમ તેા નથી જ; અને એ વિષેની પ્રકીણુ માહિતી પણ ઇતિહાસના તાણાવાણા ગાઠવવામાં થેાડેલણે અંશે ઉપયાગી થઇ પડે છે. પ્રાપ્ત સાધના પરથી સંડેર વિષેની જે હકીકતા મળી શકે છે તે અહીં આપવાના પ્રયાસ કર્યો છે.
સડરની પ્રાચીનતા
ગાયકવાડ સરકારના મહેસાણા પ્રાન્તમાં પાટણથી અગ્નિખૂણે
