________________
બધેકેશને મુઇઝુદીન કેણુ?
૫૧ “મુઇઝુદીન' નામ કોણે ધારણ કર્યું તે તરફ ખાસ ધ્યાન નહીં આપતાં જૈન ગ્રંથકારોએ ગતાનુગતિક ન્યાયે જ એ નામને ઉપયોગ કર્યો હોય એમ લાગે છે; પછીના કાળમાં લખાયેલી કેટલીક રાજવંશાવલીઓમાં દિલ્હીના તખ્ત ઉપર મજદીન નામના સંખ્યાબંધ પાદશાહે થઈ ગયા હેવાનું પણ લખ્યું છે. તેથી વસ્તુપાલ મંત્રી થયે તે પછી દિલ્હીના તખ્ત ઉપર જે પાદશાહ હોય તે જ રાજશેખરે વર્ણવેલ મુઇઝુદ્દીન એમ માનવામાં હરકત નથી. આ પ્રમાણે, વસ્તુપાલ મંત્રી થયો (સં. ૧૨૭૬, ઈ. સ. ૧૨૦) તે વખતે દિલ્હીમાં કુબુદ્દીનની પછી ગાદીએ આવનાર ગુલામ વંશને અતમશ (ઈ. સ. ૧૨૧૦-૧૨૩૫ )૧૭ રાજ્ય કરતો હતો.
નાગપુરના સંધવી પૂનાને મુઇઝુદ્દીનની બીબી પ્રેમકલાએ પિતાને ભાઈ કરીને રાખ્યો હતો, પૂનડે મુઇઝુદ્દીનની આજ્ઞા લઈ સ. ૧૨૭૩માં બંખેરપુરની અને સં. ૧૨૮૬માં શત્રુંજયની યાત્રા કરી હતી, એવા રાજશેખરના ઉલ્લેખ તથા તે સાથે આપેલાં વર્ષો ધ્યાનમાં લેતાં મુઝુદ્દીન નામ અલતમશને લક્ષીને જ વપરાયું છે એમાં બિલકુલ શંકા રહેતી નથી. | મુઇઝુદ્દીનના હુમલાવાળી ઘટના ક્યારે બની?
• વસ્તુપાલ અને તેજપાલ એ ભાઈએ સં. ૧૨૭૬માં ધૂળકાના મંડલેશ્વરના મંત્રી થયા તે આપણે આગળ જોઈ ગયા. નાગપુરના સંઘવી પૂનડે સં. ૧૨૮૬ માં શત્રુંજયને સંધ કાઢો ત્યારે, તે દિલ્હીના
મહાઅમાત્ય કહે છે-અને વરૂપાલ મરણ પર્યત મહાઅમાત્યપદે હો, એ વાત સિહ છે એ જોતાં ૧૨૯૯માં વીસલદેવ ગાદીએ આવ્યું એ પછી ચેડા જ સમયમાં વસ્તુપાલનું મૃત્યુ થયું હોવું જોઈએ. એટલે તેને આશરે સં. ૧૨૭૬-૭૭ માં પ્રધાનપદ મળ્યું હશે.
20. History of Moslem rule in India, by Ishwari P-asad, p. 71
