________________
પ્રબન્ધકેશને મુઇઝુદ્દીન કેણ?
વળી કોશઅન્તર્ગત કેટલાક પ્રબો ભલે ભારોભાર કલ્પનાથી ભર્યા હોય, પણ વસ્તુ વાસ્તવમાંની તો ઘણીખરી ઘટનાઓ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ સાચી પુરવાર થઈ છે. તેમાં નાગપુરના સંઘવી પૂનડ વિષે કર્તા લખે છે કે તેણે સં. ૧૨૭૩ માં બંબેપુરની રાજ્યયાત્રા કરી, તથા સં. ૧૨૮૬ માં મુઇઝુદ્દીનની આજ્ઞા લઈ શત્રુંજયનો સંઘ કાઢ્યો. આ પ્રમાણે, પ્રથમ હિન્દુ લેખકોને અપ્રિય એવી સાલે આપી બાકીનું વર્ણન રાજશેખર એટલી ઝીણવટથી કરે છે કે તે લખતાં તેની પાસે કંઈક લિખિત સામગ્રી હોવી તો જોઈએ એમ લાગ્યા સિવાય રહેતું નથી. પ્રસંગની શરૂઆતમાં જ લેખક જણાવે છે. પૂર્વ સવા डिल्लीनगरादत्य च(पुरुषः श्रीवस्तुपाला विज्ञप्तः -देव ! ढिल्लातः श्रोमोजदीनસુત્રાલય સે વાળમાં શાપુરા દિલ્હીની બરાબર દક્ષિણે આવેલા ગૂજરાત ઉપર પાદશાહ ચઢાઈ કરે છે ત્યારે શાળા કિશન બદલે વશ્વમાં હિશાં લખેલું છે તે પણ લખનારની ખાસ ચોક્કસાઈ બતાવે છે, અને તે વર્ણન દિલ્હીના પાદશાહની સવારીના વર્ણન સાથે કેવી સફળતાથી ઘટાવી શકાય છે તે આગળ જણાશે. ત્યારે પ્રશ્ન એ થશે કે પછીfીમુરી, સુતરંજીર્તન તથા અન્ય વસ્તુપાલ વરધવલના સમકાલીન ગ્રન્થમાં આ બાબતનો કેમ ઉલ્લેખ નથી? જવાબ એ આપી શકાય કે ભારતીય ગ્રન્થકારોએ રીતસરનો ઇતિહાસ લખવાને પ્રયત્ન કદી કર્યો નથી અને તેથી આવા દાખલાઓ એક કરતાં વધુ મળી આવે છે. ગૂજરાતના ઇતિહાસમાંથી જ ઉદાહરણ લઈએઃ સિદ્ધરાજે સોરઠ ઉપર ચઢાઈ કરી હતી તેને સમકાલીન તથા બય કાવ્ય કે વડનગરની પ્રશસ્તિમાં બિલકુલ ઉલ્લેખ નથી, પણ આશરે સો-સવાસો વર્ષ પછી લખાયેલ લર્તિદૌમુવી (સર્ગ ૨, . ૨૫) માં
સૌરાષ્ટ્ર-ભૂપ ખેંગાર અપાર સ્વપરાક્રમ, કથતે જે રણે તેને કર્યો સિંહે કરી સમ.૭
૭. રા. વલ્લભજી હરિદત્ત આચાર્ય કૃત સમશ્લોકી ભાષાન્તર, પૃ. ૧૪
