________________
ગુજરાતનાં શાહી મુગલ ફરમાને સહાય આપનારને એ રકમ પૈકીના રૂપિયા એક લાખ તત્કાળ પાછા આપવાનું ફરમાન તેણે કાઢયું (નં. ૧૭, ૧૦ ઑગસ્ટ ૧૬૫૮), શાન્તિદાસને અમદાવાદ પાછા ફરવાની અનુજ્ઞા આપી અને ન્યાયીપણે પ્રજાપાલન કરવાની પોતાની આકાંક્ષા સર્વ મહાજને, વેપારીઓ અને સમસ્ત પ્રજા વર્ગમાં જાહેર કરવાની સૂચના કરી (નં. ૧૮). ત્યાર પછી શાન્તિદાસની આર્થિક સહાય ઔરંગઝેબને ખૂબ ઉપયોગી થઈ પડી હશે, અને નં. ૨૦ વાળા ફરમાનમાં તો શાન્તિદાસે આપેલા પુરવઠાથી લશ્કરી કૂચમાં ખૂબ મદદ મળી હતી એવો સ્પષ્ટ એકરાર છે. એના બદલામાં જ જૈન તીર્થસ્થાનને લગતા પ્રદેશની તેને સોંપણું થઈ લાગે છે. વિક્રમના ચૌદમા સૈકામાં પણ અલાઉદ્દીન ખિલજી જેવા ભયંકર મૃતિ ભંજકના સેનાપતિ અલફખાનની આવી જ કઈ રીતે અનુજ્ઞા મેળવીને શત્રુંજય ઉપરનાં જૈન મન્દિરનો પુનરુદ્ધાર સંઘવી સમરસિંહે કરાવ્યો હતો (જુઓ પ્રાચીન ગૂર્જર કાવ્યસંગ્રહમાં “સમરારાસ”).
આ પ્રમાણે આ સંગ્રહમાંનાં લગભગ બધાં જ ફરમાનો અમદાવાદના તેમજ જૈન સમાજના ઇતિહાસની દૃષ્ટિએ અગત્યનાં છે, અને તેથી જ એ ફરમાનેનો કંઈક સવિસ્તર આલોચના કરવાનું ઉચિત માન્યું છે જો કે આ ફરમાનેમાંથી આપણને જે કંઈ વિગત મળે છે તે અત્યાર પહેલાં અન્ય સાધનો દ્વારા સુપ્રાપ હતી; છતાં શાહી ફરમાન જેવાં સંપૂર્ણપણે તટસ્થ અને સૌથી વધુ વિશ્વાસપાત્ર સાધન પ્રસિદ્ધિમાં મૂકીને પ્રો. કોમીસરીએ. ગૂજરાતના ઈતિહાસ-સાહિત્યની જે સેવા બજાવી છે તે બદલ તેમને અભિનંદન ઘટે છે.
ત્રણ નવાં ફરમાને પ્રો. કેમીસરીએટે પ્રસિદ્ધ કરેલા સંગ્રહમાં શાહી મુગલોનાં ગૂજરાત ખાતેનાં ૨૧ ફરમાને છે. અત્યાર અગાઉ બીજા ૨૦ ફરમાને અન્યત્ર છપાયેલાં છે. આ સિવાય બીજા ત્રણ ફરમાનો મને સરસપુરના શ્રી. નાનશા ત્રીકમલાલ પાસેથી મારા મિત્ર શ્રી. હિંમતલાલ પટેલ મારફત મળ્યાં હતાં. મૌલવી સિયદ અબુ ઝફર નદવીએ તે વાંચીને તેને
